Maasheggengebied erkend als ‘UNESCO biosfeergebied’

De Maasheggen is het oudste cultuurlandschap van Nederland. Verschillende historische perioden zijn nog zichtbaar aanwezig in het landschap. Zoals de Romeinse weg in Cuijk of een verlaten 19^e-eeuwse spoorlijn in Boxmeer. Het meest karakteristiek voor het landschap zijn de gevlochten heggen, die een groot aantal weidepercelen omzomen. Karakteristiek door de verdeling van het landschap in een groot aantal kleine landbouwpercelen die van elkaar zijn gescheiden door meidoornheggen. Met de statustoekenning van UNESCO worden de Maasheggen onderdeel van een wereldwijd netwerk van meer dan 650 biosfeergebieden in 120 verschillende landen. De nieuwe status biedt kansen om in het Maasheggengebied samen met bewoners, ondernemers, overheden, organisaties, scholen en kennisinstellingen verder duurzaam te ontwikkelen.

Heggenlandschap

Er is geen gebied in Europa waar natuur, landschap, economie en cultuur zo zichtbaar en langdurig met elkaar verweven zijn. De Maasheggen zijn ons meest omvangrijke heggenlandschap waar een mozaïek van heggen, weides, drinkpoelen en oude knotbomen al eeuwen een veilige thuishaven bieden aan een verscheidenheid aan planten en dieren. Ooit telde dit geweldige doolhof van heggen en weides een oppervlakte van 15.000 hectare. 2.000 hectare is nog bewaard gebleven, waaronder het Maasheggenreservaat, beheerd door Staatsbosbeheer.

De Maasheggen zijn ondanks hun rijke geschiedenis geen landschap dat stil staat: er wordt gewerkt, gewoond en gerecreëerd. Het gebied is het toneel van allerlei ontwikkelingen op het vlak van wonen, werken, duurzame landbouw, natuurontwikkeling en ruimte voor de rivier. Zo spelen de Maas en het gebied een belangrijke rol van betekenis in tijden van droogte, wateroverschot en klimaatverandering.

Planten en dieren

De onwrikbare heggen zijn een vast en koppig gegeven in een vloeibaar landschap. Ze verbinden en scheiden. Oorspronkelijke heggen in de Maasheggen zullen nog decennialang op dezelfde plek staan als hun voorgangers: zaad uit zaad, tak uit wortel kunnen ze ouder worden dan onze oudste gebouwen. Als bron voor genetisch materiaal van bomen en struiken zijn de Maasheggen van onschatbare waarde. Het heggengebied dat voornamelijk bestaat uit meidoornhagen, kent een rijke flora en fauna. Naast de éénstijlige meidoorn komt hier ook de tweestijlige meidoorn voor. Overige veel voorkomende soorten zijn sleedoorn, kardinaalsmuts, rode kornoelje, Gelderse roos, gewone es, veldesdoorn en diverse wilde rozen. Een opmerkelijke plantensoort is de bostulp.

Kenmerkende vogels in het gebied zijn de grasmus, de braamsluiper en de gekraagde roodstaart. Ook andere vogels vinden hun habitat in de heggen. Ze wonen er het jaar rond, zoals de winterkoning, roodborst, mezen, goudvinken, geelgorzen en de heggenmus. In de gevallen gaten van knotbomen broedt de steenuil, deze uil komt in groten getale voor. Amfibieën vinden hun weg in de vele poelen in het gebied. In de jaren 80 fungeerde het Maasheggengebied als kraamkamer voor de Brabantse dassenpopulatie. Staatsbosbeheer werkt specifiek aan het verbeteren en vergroten van het leefgebied van een vijftal diersoorten: steenuil, sleedoornpage, grauwe klauwier, kamsalamander en patrijs.

Water en klimaat

In het nationale Deltaprogramma werken rijksoverheid, provincies, waterschappen en gemeenten vanaf 2014 samen aan waterveiligheid en klimaatbestendigheid. Het is een nationale aanpak met ruimte voor regionale invullingen en betrokkenheid van alle partijen, ook van maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en kenniswereld. Het doel is dat de waterveiligheid, de zoetwatervoorziening en de ruimtelijke inrichting in 2050 klimaatbestendig en waterrobuust zijn, zodat ons land de grotere extremen van het klimaat veerkrachtig kan blijven opvangen.

Waterveiligheid is voor de Maasheggen, gelegen langs de Maas, één van de grootste opgaven voor het gebied. De opstuwende werking als gevolg van extra heggen in de Maasvallei moet worden gecompenseerd door waterstandverlagende maatregelen. De uitdaging is om de noodzakelijke maatregelen voor waterveiligheid te nemen, rekening houdend met regionale ambities en de cultuurhistorische en ecologische waarden in de noordelijke Maasvallei.

NK Maasheggenvlechten

Het 'heggenvlechten' is een ambacht dat tot op de dag van vandaag wordt uitgeoefend en zelfs een nationaal kampioenschap kent. Het heggenvlechten is daarom toegevoegd aan de Nederlandse inventaris immaterieel cultureel erfgoed. Elk jaar vindt het Nederlands Kampioenschap Maasheggenvlechten plaats. Tijdens dit evenement op de tweede zondag van maart wordt het op authentieke wijze snoeien en vlechten van de heggen in ere hersteld. Het vlechten van de heg gebeurt met een heggenzwaard en hiep. Elk jaar kijken duizend bewoners en natuurliefhebbers naar teams die deelnemen aan het NK Maasheggenvlechten. Ook de jeugd is intensief betrokken bij de ontwikkeling van het gebied. Zij planten zelf maasheggen en krijgen voorlichting.

Samenwerking en ontwikkeling

Het verhaal van de Maasheggen is nog niet klaar. De kansen die de status van UNESCO biosfeergebied geeft, sluiten perfect aan op de ambities voor de Maasheggen zoals beschreven in het gezamenlijk met de gebiedspartners opgestelde Uitvoeringsprogramma Noordelijke Maasvallei (2016) (pdf; 2,9 MB). Dit uitvoeringsprogramma is een stevig fundament voor samenwerking in het gebied. In het uitvoeringsprogramma zijn de ambities, doelen en projecten voor het gebied beschreven. 

In en om het Maasheggengebied werken de volgende gebiedspartners samen: gemeente Boxmeer, gemeente Cuijk, Staatsbosbeheer, Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, Brabants Landschap, Waterschap Aa en Maas, SlaBox, ZLTO en provincie Noord-Brabant.

Meer informatie

Meer informatie over de Maasheggen, de betekenis van UNESCO biosfeer en verhalen uit het gebied zijn te vinden op maasheggenunesco.com.

Tekst: Saskia Meijs, Provincie Noord-Brabant
Foto's: Nicole Pakker (leadfoto: Maasheggen)