Extreme weersomstandigheden en de tuin

De klimaatverandering is nu al waarneembaar. Zo komen planten tegenwoordig aanzienlijk eerder in blad dan halverwege de vorige eeuw, wat grotendeels is ingegeven door de opwarming van de aarde. In Nederland verschuiven de seizoenen, lijkt het. Dat werkt ook door op het verschijnen van insecten, de eileg en de trek van vogels en op bijvoorbeeld de winterslaap van (zoog)dieren. Niet voor alle planten- en diersoorten gaat deze verschuiving even hard, waardoor relaties in de voedselketen worden verstoord.

Een ander gevolg van de klimaatverandering is dat we steeds vaker te kampen hebben met extreme weersomstandigheden als langdurige droogte, stormen en (aanhoudende) stortbuien. Extreme weersomstandigheden zijn al van erg dichtbij merkbaar; tot in de eigen tuin.

Droogte

Inmiddels lijkt het een jaarlijks terugkerend fenomeen: droogte. Met name 2018 was een erg droog jaar. Langdurige droogte zorgt voor veel ongemakken voor vogels; in de nestbouw (zeker nesten van klei), maar vooral door gebrek aan vocht en voedsel.

Het moge ook duidelijk zijn dat droogte gevolgen heeft voor het tuinleven. Met name weekdieren als slakken en ongewervelden zoals regenwormen verteren droogte slecht. In tijden van droogte is er dan ook duidelijk een dip te zien in de aanwezigheid van deze dieren in de tuin.

Dat is ook weer slecht nieuws voor bijvoorbeeld vogels. De wormen (mits niet uitgedroogd) die nog wel in de tuinen aanwezig zijn, zitten diep in de grond verscholen onder een kurkdroge toplaag, nagenoeg onbereikbaar voor een merelsnavel. Zanglijsters zien hun menu, dat voor een groot deel uit wormen en huisjesslakken bestaat, ook ernstig afslanken. En hoewel het niet hun belangrijkste voedselbron is, is ook voor egels het gebrek aan deze bodemdieren een gemis.

Pijpenstelen

Waar het land de laatste jaren regelmatig zucht onder hittegolven en er gesnakt wordt naar regen, zien we ook steeds vaker het andere uiterste: langdurige en/of heftige neerslag. Neerslag ontstaat wanneer vochtige lucht opstijgt en opwarming van de aarde zorgt dus voor meer waterdamp in de lucht. Dat samen zorgt in potentie weer voor sterkere neerslagextremen (bron: KNMI.nl). In 110 jaar tijd is de hoeveelheid neerslag in Nederland met 26 procent toegenomen. Net als droogte zorgt ook een overdaad aan regen voor uitdagingen in de tuin.

Niet alle planten zijn even goed in staat om in vocht te overleven. Wanneer de afwatering in de tuin niet goed is, kan dit funest zijn voor planten die te lang met de voeten in het water staan. Vlindervleugels, hoewel tot op zekere hoogte waterafstotend, zijn kwetsbaar. Een zachte maar vochtige winter zorgt er weer voor dat eitjes van bijvoorbeeld zweefvliegen beschimmelen en er in het voorjaar dus aanzienlijk minder zweefvliegen rondvliegen. En voor vogelnesten bestaat het risico dat ze volstromen of wegspoelen.

Stormachtige dagen

Hoewel het kort door de bocht is om (zomer)stormen direct toe te wijzen aan de opwarming van de aarde, is het wel aangetoond dat die opwarming het gedrag van stormen kan beïnvloeden. Stormen of hevige windstoten hebben ook weer effect op het tuinleven. Bomen ontwortelen, planten waaien stuk, schuil- en nestplekken van vogels worden verwoest, jonge eekhoorns waaien uit bomen en verstopt voedsel van diezelfde eekhoorns kan onvindbaar zijn na een storm.

Nieuwe soorten

Weersextremen ten gevolge van het veranderend klimaat hebben logischerwijs impact op hier verblijvende soorten en de leefomgeving. Het veranderende klimaat levert daarnaast ook ‘nieuwe’ tuinsoorten op. Exoten als de tijgermug, de ‘niesplant’ ambrosia en de buxusmot, hier weliswaar niet op eigen kracht gekomen, kunnen door het zachtere klimaat wel overleven. Of we daar blij mee moeten zijn, is de vraag.

Andere soorten als de wespspin en de kolibrievlinder hebben op natuurlijke wijze de weg naar het noorden gevonden. En, hoewel niet de hoofdoorzaak van de recente plagen, hangt ook de overlast van de eikenprocessierups samen met de klimaatverandering.

Extreem weer in de tuin: wat te doen?

Het is zeker mogelijk om in de tuin rekening te houden met de gevolgen van de klimaatcrisis. Allereerst verdient een groene natuurlijke tuin of balkon altijd de voorkeur boven een betegelde. Een groene tuin zorgt voor een betere afwatering bij regenval. Ophogingen in de tuin zorgen voor nog meer grond om water op te nemen, en een vijver is zo gecreëerd. Die vormt op zichzelf ook weer een aantrekkelijke plek voor veel diersoorten.

Ook om hitte het hoofd te bieden, is groen in de tuin essentieel. Bomen zorgen voor schaduw en verdamping van water uit bladeren en gras zorgt voor verkoeling. Hetzelfde geldt voor groene daken of een mooi begroeide schutting. Met een regenton kan een overvloed aan water tijdens de droogte worden hergebruikt.

Daarnaast is het zaak om bij de beplanting vooraf rekening te houden met de weersomstandigheden, bijvoorbeeld door kwetsbare planten op voorhand al te ondersteunen met beugels of stokken. Wanneer u uw tuin ook nog biodivers inricht, staat niets een diervriendelijke tuin in de weg.

Om de ontwikkelingen in de tuin in de gaten te houden, zijn de gegevens van de Jaarrond Tuintelling van groot belang. Dus trek vooral uw eigen tuin in en geef uw waarnemingen door via tuintelling.nl!

Tekst: Marc Scheurkogel en Gert Ottens, Vogelbescherming Nederland
Foto's: Pixabay; Jan Nijendijk, Saxifraga; Marc Scheurkogel
Grafiek: Tuintelling.nl