Nat, natter, natst – afgelopen winter in perspectief

Wat blijkt is dat februari extreem nat was, maar dat sommige maanden afgelopen winter juist droger waren dan gemiddeld. De totale hydrologische winter was wel nat, maar niet extreem.

Extreem of juist normaal, hoe zit dat?

Het ene jaar is het natter dan het andere jaar, en ook maanden kunnen sterk van elkaar verschillen. Om 'normaal nat' van 'extreem nat' te kunnen onderscheiden, moet verder worden gekeken dan alleen maar natter of droger dan gemiddeld. Per maand is er sprake van extreem natte omstandigheden als er ongeveer twee en een half keer zoveel neerslag valt dan gemiddeld. Om te spreken van een extreem natte winter, moet er anderhalf keer zoveel neerslag vallen als in een gemiddelde winter. Daarbij moet worden opgemerkt dat hydrologen hierbij uitgaan van de hydrologische winter en deze loopt van oktober tot en met maart.

Neerslagreeksen van de afgelopen dertig jaar

Om de winter goed te kunnen beoordelen, zijn de neerslagreeksen van alle KNMI-neerslagstations in Noord-Holland (het leveringsgebied van PWN) nauwkeurig bekeken en geanalyseerd. Sommige reeksen zijn kort - slechts twintig jaar - en andere reeksen zijn lang en zijn beschikbaar vanaf 1906. Voor de analyse is gekeken naar de hoeveelheid regen die is gevallen in de afgelopen dertig jaar, een periode die ook wordt gebruik als definitie van klimaat.

In de onderstaande figuur is weergegeven wat de normale neerslag is en wat extreem is. Dit is hier weergegeven voor de laatste dertig jaar van het KNMI-neerslagstation Castricum.

Zo kun je de figuur ‘lezen’:

• De rode streep is het gemiddelde per maand tussen 1990 en nu.
• De oranje lijn is de mediaan, dit is de neerslag die gevallen is in de middelste maand, gekeken van de droogste tot de natste maand in de afgelopen dertig jaar.
• Het rechthoekige blok geeft aan hoeveel neerslag er valt in de helft van alle jaren. Eén op de vier jaren is minder nat dan de ondergrens van het blok en één op de vier jaren is natter dan de bovengrens van het blok.
• De zwarte lijn geeft aan wat nog binnen de grenzen van ‘normaal’ is. Alles wat buiten de zwarte lijnen valt, is een uitbijter en kunnen we als 'uitzonderlijk' bestempelen.
• Het hoge en lage kleine zwart omlijnde bolletje geeft aan hoeveel neerslag er viel in het op twee na natste en droogste jaar.
• De blauwe streep is het natste jaar van de afgelopen dertig jaar.
• Vervolgens is met de blauwe bol de neerslag van afgelopen hydrologisch jaar weergegeven.

Analyse

Er vallen een paar zaken op. April, mei en juli waren in 2019 aan de droge kant, terwijl juni 2019 juist zeer nat bleek. Augustus en september waren heel gewoontjes.

Oktober was zeer nat, de natste van de laatste dertig jaar, maar dat blijkt statistisch nog wel 'normaal'. Bij nadere bestudering van de hele meetreeks (sinds 1951) blijkt dat alleen in 1981 er in oktober meer neerslag is gevallen, maar dat is niet in deze figuur weergegeven. November, december en januari waren redelijk normaal. Maar dan komt februari.

Februari was uitzonderlijk nat met 176 millimeter neerslag in een maand. De afgelopen dertig jaar viel alleen in 2001 meer dan 100 millimeter regen in februari, maar dat was 'slechts' 103 millimeter. Dat betekent dat februari 2020 zeer extreem was. Gemiddeld viel er in de afgelopen dertig jaar 62 millimeter in februari, dit keer bijna drie keer zoveel. En die extra neerslag is niet allemaal op de extra schrikkeldag in 2020 gevallen.

Natte winter

Een extreem natte maand februari maakt nog geen (extreem) natte winter. Zoals we net hebben gezien zijn sommige maanden wat natter, andere maanden redelijk normaal. In onderstaande grafiek hebben we van alle winters in de meetreeks de neerslag weergegeven. Het blijkt dat de winter van 2019/2020 wel bovengemiddeld nat was, vergelijkbaar met de winters van 1994/1995, 1998/1999, 2000/2001, 2006/2007 en 2014/2015. In de afgelopen dertig jaar is er dus zes keer een vergelijkbaar natte winter voorgekomen.

Ongelijke verdeling van de neerslag

In onderstaande figuur is weergegeven hoeveel neerslag er in de provincie Noord-Holland in 2020 ten opzichte van normaal is gevallen. In de linker figuur voor alleen de maand februari, in de rechter figuur voor de hele winter.

Het valt op dat in februari vooral in het gebied boven de lijn Castricum – Hoorn extreem veel neerslag is gevallen (meer dan twee en een half maal de gemiddelde neerslag). Ten zuiden van die lijn is het wel 'zeer nat' (meer dan twee maal gemiddeld), maar minder extreem.

Uitdagingen voor de toekomst

Het klimaat wordt over het algemeen natter en extremer. Dit betekent niet dat we elk jaar zo’n natte februari krijgen, maar wel dat het vaker kan voorkomen. Het is goed om daarop voorbereid te zijn door bijvoorbeeld duinrellen (natuurlijke waterlopen) te herstellen. Tegelijk moet het water ook worden vastgehouden, omdat de zomers juist droger en heter worden en (zoet) water in die periode schaarser. Bij elkaar blijkt dat  een hele uitdaging voor watermanagers, ruimtelijke plannenmakers, burgers en ook voor PWN.

Tekst: Myrthe Fonck en Lucas Borst, PWN
Foto's: Johan Wieland; Myrthe Fonck
Grafieken en kaarten: PWN
Met dank aan het KNMI voor de gegevens