Kan het ook te veel regenen voor de natuur?

Boomwortels onder water

De afgelopen jaren hebben bos en andere natuur meerdere keren geleden onder de droogte. Dat het grondwater nu bijna overal is gestegen, is goed nieuws. “Maar”, zegt Martijn, “in sommige bossen, zoals het Leenderbos, staat het water nu zo hoog, dat de boomwortels onder water staan. Dat kan vooral in laaggelegen bossen tot problemen leiden, omdat de grondwaterstand hier normaal al hoog is en de bomen daardoor vrij ondiep wortelen. Als die situatie te lang duurt, vooral in de groeiperiode, leidt dat tot sterfte van de boomwortels. En dat heeft weer verminderde vitaliteit of het afsterven van de boom zelf tot gevolg. Het verschilt per boomsoort hoe snel dat gebeurt. Elzen en wilgen kunnen daar bijvoorbeeld beter tegen dan beuken en eiken.”

Natte winters

Henk-Jan benadrukt vooral de positieve gevolgen van de vele regen. “Want de normale gang van zaken is dat de bodem in het voorjaar en in de zomer weer opdroogt. Zowel temperatuur als verdamping door bomen en planten zorgen ervoor dat het grondwaterpeil dan weer zakt. Onze natuur is ingesteld op natte winters en heeft dat ook nodig. Er zijn wel hier overwinterende insecten die last krijgen van schimmel als het te lang vochtig blijft.”

Veel en heftige zomerbuien zijn eigenlijk veel schadelijker, vertelt Henk-Jan. “Ik ken voorbeelden dat een laag water op een grasland kwam te staan. Het gevolg hiervan was dat bepaalde grasvlinders geen voortplantingsmogelijkheden hadden, of dat de poppen van de vlinders verschimmelden door het vocht.”

Zuurstofloze omstandigheden

Ook de bodem profiteert in heel Nederland van de neerslag. “Behalve herstel van de grondwaterstand is herstel van de hydrologie erg belangrijk. Deze winter en dit voorjaar zien we weer veel kwelwater in onze graslanden,” vertelt Henk-Jan. Maar ook voor de bodem kan te veel regen een negatief effect hebben. Martijn: “Een groot deel van het bodemleven heeft vocht nodig, maar ook zuurstof. Zeker in laag gelegen bossen kan een te hoge grondwaterstand het bodemleven negatief beïnvloeden omdat er tijdelijk zuurstofloze omstandigheden optreden.”

Genoeg om droogte tegen te gaan?

Is er nu voldoende regen gevallen om een droge periode aan te kunnen? Henk-Jan noemt dit in ieder geval een goed uitgangspunt. “Maar laten we niet te vroeg juichen. Ook vorig jaar was het voorjaar nat, met in mei nog vrij hoge grondwaterstanden. Vervolgens kwam er een zeer warme en kurkdroge juni en start van juli en werd het alsnog droog. Dus veel hangt af van de voorzomer en zomer. Is die droog en warm, dan is de verdamping hoog en zou er zomaar weer droogte kunnen ontstaan.”

Ook Martijn is er niet gerust op. “Daar waar het water in de bodem is opgeslagen, is een voorraadje. Dat zijn vooral gebieden waar we het water met stuwen of dammen kunnen vasthouden. Maar in veel gebieden zijn die er niet en zorgen sloten en greppels ervoor dat het water snel wordt afgevoerd. Dan profiteert de natuur dus maar weinig van de regen. In hogergelegen gebieden op zandgrond zakt het vocht vaak snel naar diepere lagen; onbereikbaar voor boomwortels. Een droge zomer zorgt voor dat soort bossen alsnog voor een vochttekort. De Veluwe is daar een voorbeeld van. Daar staat het grondwater 15 tot wel 70 meter onder het maaiveld. De bomen zijn hier altijd afhankelijk van regenwater en dus extra kwetsbaar voor droge zomers.”

Klimaatverandering

De Nederlandse natuur profiteert over het algemeen vooral van een afwisseling van regenachtige en droge dagen. Henk-Jan: “Door klimaatverandering krijgen we steeds meer te maken met natte periodes en warme, droge fases die allebei langer aan kunnen houden. Die extremen maken onze natuur kwetsbaarder.”

Tekst: Staatsbosbeheer
Foto's: Marjolein Rink; Henk-Jan van der Veen; Twan Teunissen