Begin deze maand was in de kranten de kop al te lezen: "Kabinet kan niet meer om statiegeld op kleine plastic flesjes heen." Uit nieuwe cijfers van Rijkswaterstaat en de Zwerfinator blijkt dat het aandeel plastic flesjes in de totale hoeveelheid zwerfafval niet is gedaald, maar is gestegen. Dit was dan ook de aanleiding voor het besluit van staatssecretaris Stientje van Veldhoven van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) om de wet aan te passen.
Diezelfde staatssecretaris had in een aflevering van Vroege Vogels een groot compliment aan de afvalrapers gegeven. Mede dankzij hun inzet is zwerfafval hoog op de politieke agenda gekomen. Een sterk staaltje burgerparticipatie.
Hasta la vista zwerfafval
Dirk Groot, alias de Zwerfinator, is zo'n afvalraper. De Zwerfinator is een samenvoeging van The Terminator en zwerfafval. Hij heeft als lijfspreuk ‘Hasta la vista zwerfafval’. Dirk kwam een keer op de naam in de file. “Je moet dingen een beetje met humor doen, anders krijg je de mensen niet mee,” stelt hij.
Alleen roepen helpt niet
Dirk startte ongeveer zes jaar geleden in zijn woonplaats Purmerend met het rapen van zwerfafval. Dirk: “Ik ging vaak met mijn pasgeboren zoontje in de kinderwagen wandelen en ik schrok van de troep die ik onderweg tegenkwam. Ik begon foto’s te maken die ik verspreidde via social media. Want dan pakken ze het wel aan, dacht ik heel naïef.” Maar alleen roepen helpt niet, merkte Dirk. Dus pakte hij de handschoen letterlijk op. Gewapend met een grijper in de hand en een vuilniszak aan de kinderwagen begon Dirk aan z’n queeste.
Dirk: “Om met een dooddoener te beginnen: afval rapen is niet de oplossing. Maar het registreren van opgeraapt zwerfafval helpt wel om bepaalde patronen en bronnen in kaart te brengen. Daar kun je dan gericht actie op ondernemen."
Anta Flu over op biologisch afbreekbare wikkels
Zo kreeg Dirk het onder andere voor elkaar dat de Anta Flu-producent overstapt op biologische afbreekbare wikkels voor hun keelsnoepjes. Dirk kwam in zijn verzamelde zwerfafval steeds weer die plastic wikkels tegen. Hij was niet alleen: overal in Nederland troffen 'zijn' zwerfafvalrapers dezelfde grote hoeveelheden Anta Flu-wikkels aan. Dirk bracht in kaart hoeveel wikkels waar in Nederland werden aangetroffen.
Met de verzamelde data over de wikkel ging Dirk samen met Plastic Soup Surfer Merijn Tinga naar de producent van Anta Flu. Met succes: dit jaar stapt de producent over van plastic wikkels naar biologisch afbreekbare wikkels.
‘Zwerfies’
Dirks missie? Aan de buitenwereld laten zien wat we allemaal op straat gooien en hoe groot het zwerfafvalprobleem in Nederland is. Hij wil zorgen voor een gezondere leefomgeving voor mens, dier en natuur. Door het uiteenvallen van zwerfafval komen kleine deeltjes plastic in het milieu terecht. De natuur kan deze kleine deeltjes plastic niet afbreken. Dit kan ecologische gevolgen hebben. Dieren zien plastic vaak voor voedsel aan en kunnen zo stikken of verstrikt raken.
Elk stuk afval dat hij opraapt en weggooit, zet Dirk op de foto. Deze ‘zwerfies’ (foto’s van opgeraapt zwerfafval) deelt hij op social media. Maar ook zet hij zijn ‘zwerfies’ in de app Litterati. Zo brengt hij in kaart welk zwerfafval waar ligt.
Weg met (het plastic in) knetterballen
Overal kwam Dirk ze tegen, de knetterballen. Knettergek werd hij ervan. Want in deze lichtste categorie vuurwerk die het hele jaar mag worden afgestoken, komen veel plastic dopjes voor. Door de knal verspreiden deze plastic deeltjes in de omgeving en hopen ze op in de natuur en in de sloten. Dit leidde tot een volgend succesverhaal: Operatie Knetterbal.
Samen met Merijn Tinga (Plastic Soup Surfer) plaatste Dirk een filmpje op YouTube waarin ze mensen oproepen om bewijs te verzamelen voor de rechter. Dit leverde meer dan 60.000 foto’s op van plastic resten van deze knetterballen; tussen het gras, in de goot of gewoon op de stoep.
Een gang naar de rechter was niet nodig. De grootste retailers (onder andere Albert Heijn, HEMA, Gamma en Intratuin) reageerden positief en halen het knalvuurwerk uit de schappen.
Mooi, vonden Dirk en Merijn, maar nu ze niet meer naar de rechter hoefden te gaan, lag een wettelijk verbod ook niet meer binnen handbereik. Daarom legden ze aan de overige retailers het Knalplastic Convenant voor. Hierin staat dat er geen plastic meer in vuurwerk mag zitten. Niet alleen grote spelers als Intertoys en Hornbach ondertekenden het convenant, maar ook de grootste vuurwerkimporteur Lesli en kleinere importeurs als Vuurwerkvisie en China Red. Dirk: “Dit convenant gaat miljoenen stukjes plastic in de natuur voorkomen. We zijn nu bezig om dit via de Europese Unie voor heel Europa voor elkaar te krijgen.”
Opmerkelijke resultaten
Een onderzoek van de Zwerfinator bij tien filialen in opdracht van McDonald's bracht opmerkelijke resultaten naar voren. Duidelijk is dat vogels grote verspreiders zijn van zwerfafval. Favoriet zijn onder andere de sausbakjes. Dirk trof ze kilometers verderop aan. “Dieren kunnen bij het afval komen, omdat de prullenbakken vaak veel te vol zijn,” licht Dirk toe. “Daarom moeten ketens en winkeliers ervoor zorgen dat de verpakking na gebruik minder volume inneemt zodat de prullenbakken niet al te snel vol raken. Een concurrerende fastfoodketen wikkelt de hamburgers bijvoorbeeld in papier. Dit neemt veel minder ruimte in beslag dan de kartonnen doosjes van McDonald’s.”
Geef afval waarde
Dirk geeft, naast het onderzoeken van zwerfafval voor gemeenten, winkelketens en producenten, lezingen en gastlessen op scholen voor alle leeftijden. Voor een gastles raapt Dirk altijd even een rondje afval in de buurt om te laten zien in de klas. Vaak zit daar ook geld tussen. “Mensen vinden zwerfafval vies en zullen dat niet snel oprapen. Geld rapen ze wel op, en dat is eigenlijk veel viezer. Geef afval waarde en het probleem lost zich vanzelf op, precies zoals de natuur dat doet.” Statiegeldflessen vindt hij nauwelijks in zijn onderzoeken. Dirk is dan ook erg blij met het besluit dat er voortaan statiegeld op plastic flesjes komt. Volgens hem heb je dan een enorme bron van zwerfafval te pakken. Drankverpakkingen zijn ruim 40 procent van het volume en gewicht van zwerfafval, volgens Dirk. Hiervan bestaat 23 procent uit flesjes, 63 procent uit blikje en 14 procent uit overige drankverpakkingen en glazen flessen."
Wel maakt hij zich zorgen om de blikjes. “Die vind ik overal,” vertelt hij. “Voor elk gevonden flesje vind ik 2,7 blikjes.” Gelukkig staat in de wettekst in het Staatsblad dat als de hoeveelheid blikjes in het zwerfafval niet vermindert, er in 2022 ook statiegeld op blikjes komt.
Bijzondere feitjes
Ook voor blikjes geldt: meten is weten. “Het valt mij op dat de meeste blikjes die ik vind van de merken Red Bull en Heineken zijn,” stelt Dirk vast. “Maar die staan ook bovenaan in mijn prullenbakkenonderzoeken. Dus je kan niet zeggen dat Red Bull- of Heinekendrinkers de grootste vervuilers zijn, het zijn gewoon de grootste merken.”
Nog een bijzonder feitje: veertig procent van de plastic flesjes in het zwerfafval zijn waterflesjes. Dit staat haaks op de heersende overtuiging dat ongezond consumptiegedrag vooral veel zwerfafval veroorzaakt.
Dirk: “Regelmatig zijn de gevonden waterflesjes van honderd procent gerecycled plastic. Maar dat maakt voor de natuur niet uit; het is net zo slecht, plastic is plastic en het breekt niet af.” Dat brengt Dirk bij een mooie quote: "Zwerfafval en recycling zijn twee verschillende sporten met dezelfde bal."
“Zwerfafval is zo oud als de beschaving en beweegt ook mee met de maatschappij,” aldus Dirk. “Ik vind bijvoorbeeld nu veel mondkapjes en plastic handschoentjes op straat. Ik breng deze momenteel samen met Merijn van Plastic Soup Surfer in kaart. Iedereen kan er foto’s van maken en deze plaatsen in de Plastic Avengers App.”
Tip: maak mensen bewust
Dirk geeft nog een tip mee. “Neem af en toe een grijper en een zak mee als je gaat wandelen in een park of bos. Fotografeer wat je hebt opgeruimd en deel het op social media. Dit inspireert anderen en creëert ook bewustwording over hoeveel zwerfafval er wel niet ligt. Want geloof me, dat is veel meer dan je voor mogelijk houdt.”
Meer weten?
Kijk eens op de website Zwerfinator van Dirk. Of neem een kijkje op zijn Instagram-pagina of Facebook-pagina om te zien wat hij onderweg allemaal tegenkomt. Binnenkort op Atlas Leefomgeving vind je een nieuw thema: Afval.
Tekst: Bob Smit, Atlas Leefomgeving
Foto's: Dirk Groot, Zwerfinator