Vogelnest toont geschiedenis van het plastictijdperk

De meerkoet, een zwarte vogel met een witte bles op zijn kop, is een algemene vogel in de Amsterdamse grachten. Traditioneel bouwden ze hun nesten van plantmateriaal, maar in stedelijke omgevingen blijken deze vogels steeds vaker plastic afval te gebruiken. Aangezien plastic is gemaakt om niet te vergaan, blijft oud nestmateriaal bewaard. Laag op laag, nestseizoen na nestseizoen, werd er een plastic pakket opgebouwd. Die opeenstapeling van afval geeft nu een blik terug in de tijd. De afgelopen dertig jaar moet er door meerkoeten zo’n tien keer gebroed zijn waar het nest is gevonden. “De oudste laag is net zo oud als ik – mijn hele leven is hier gebroed”, aldus Auke-Florian Hiemstra.

Recht voor het archeologisch museum

Maar hoe dateer je oude nestlagen? Gewoon door te kijken naar de houdbaarheidsdatum! Zo werden in de diepste lagen plastics uit de vroege jaren ‘90 aangetroffen, terwijl de meerkoet pas sinds 1989 in het centrum broedt. Hiemstra: “Dit nest vertelt het hele verhaal van de meerkoet in Amsterdam!” Bijzonder is bijvoorbeeld de Mars-verpakking met een aankondiging van het WK van 1994. In de bovenste lagen vonden de onderzoekers recente mondkapjes, een direct gevolg van de COVID-19-pandemie. Dit fenomeen wordt een ‘technostratigrafie’ genoemd: een hedendaagse afzetting van menselijke troep. “Het Antropoceen, het tijdperk van de mens, gedocumenteerd door een vogel dus. En dat geheel in stijl, recht voor het archeologisch museum van Amsterdam.”

McDonald's archeologie

Een aanzienlijk deel van de dateerbare afvalmaterialen uit het nest bleek afkomstig van fastfoodverpakkingen, met name van de McDonald’s om de hoek. Van polystyreenverpakkingen van de McChicken, al uit 1996, tot recente frietsausbakjes. Als een van de grootste vervuilers wereldwijd is het McDonald’s afval heel consistent overal aanwezig in de plasticlagen die we nu achterlaten. Hiemstra: “De ‘McDonald's-archeologie’ zegt iets over onze ‘wegwerpcultuur’ en het laat zien dat ‘weg’ in wegwerpen, eigenlijk nergens op slaat. Zo’n 80 procent van al het plastic dat ooit is gemaakt bestaat nog steeds.”

De studie benadrukt hoe dieren onbedoeld ons milieuprobleem documenteren. “Hoe wij omgaan met onze omgeving zie je terug in de grachten, en in de nesten van de vogels die er broeden”, vertelt Auke-Florian. “Het zijn niet alleen mensen die geschiedenis schrijven, ook de natuur houdt de score bij.” Het nestmateriaal is opgenomen in de collectie van het Museon-Omniversum in Den Haag en zal daar onderdeel worden van de vaste presentatie van het museum over het Antropoceen.

Meer informatie

• Het wetenschappelijke artikel in Ecology: Birds documenting the Anthropocene: Stratigraphy of plastic in urban bird nests.
• Lees ook: Rebelse vogels maken nesten van anti-vogelpinnen.

Tekst: Auke-Florian Hiemstra, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Auke-Florian Hiemstra; Alexander Schippers