Wanneer komt de gierzwaluw?

De vroegste Afrikagangers komen eind maart en begin april terug: blauwborsten, fitissen en boerenzwaluwen. Vanaf half april tot begin mei wordt het echt druk. Dan komt ruim de helft van de andere trekvogels, zoals nachtegalen, gierzwaluwen en tuinfluiters, terug uit Afrika. Halverwege mei komen de laatste vogels binnen: kwartels en bosrietzangers.

De aankomstgolf van al deze vogels is tegenwoordig prachtig te volgen op het Euro Bird Portal. Daar worden alle tellingen, lijstjes en andere waarnemingen uit Europa live bij elkaar gebracht en getoond. Bekijk hier de visualisaties van de trek naar het noorden.

Gevaren op de reis naar het noorden

Voor trekvogels die ten zuiden van de Sahara overwinteren is die zandwoestijn een grote barrière. Om er doorheen te komen, heeft elke soort zo zijn eigen strategie. De fluiter is wat dat betreft een kleine geweldenaar: die trekt door enkele dagen en nachten non-stop te vliegen de hele Sahara over. Rietzangers en nachtegalen vliegen ’s nachts en schuilen overdag in kleine struikjes. Voor miljoenen trekvogels is het weer in West-Afrika vaak een kwestie van leven of dood. Sterke tegenwind of immense stofstormen kunnen er zomaar voor zorgen dat je als boerenzwaluw of kiekendief honderden kilometers terug moet vliegen en uiteindelijk uitgeput sterft.

Fenologie, leren van lijstjes

Dan ineens zit daar die fitis of fluiter te zingen en kom je hem tegen. ‘Je eerste’ zomergast zorgt voor een geluksgevoel. Zeker als het om de gierzwaluw gaat, de ultieme zomerbode. Deze eerste waarnemingen worden vaak volop gedeeld. Snel daarna worden al die zomergasten weer gewoon: ze zijn dan overal.

Willen we meer leren over de verschillen in aankomst (fenologie) tussen jaren, dan is het goed om waarnemingen wat systematischer op te slaan. Zo wordt het hele seizoenspatroon gevolgd. Dat kan heel eenvoudig via lijstjes, waarop je telkens alle waargenomen soorten aangeeft. Zulke lijstjes verzamelen we sinds eind 2018 via het project LiveAtlas.

Vroeg of laat?

Uit meer dan honderd lijstjes die dagelijks worden ingevuld, blijken al kleine verschillen met vorig jaar. Zo worden fitissen, boompiepers en gekraagde roodstaarten een paar dagen later dan in 2019 opgemerkt. Over een kleine week wordt de eerste golf gierzwaluwen verwacht. Zullen ze vroeg, gemiddeld of laat zijn?

Over de trefkans: dit is een indicatie voor de kans tussen 1 en 100 procent om een vogel tijdens een uurtje wandelen tegen te komen. De trefkansen in LiveAtlas worden eenvoudigweg berekend door het percentage te nemen van de lijsten waarop de soort is waargenomen. Correcties voor weersinvloeden, ruimtelijke spreiding van de lijstjes et cetera worden nog niet gedaan.

Tekst: Albert de Jong, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Foto's: Harvey van Diek; Alexander Gerst; Hans Schekkerman
Grafiek: LiveAtlas