Waarom zwermende spreeuwen niet botsen

Wist u dat er in de herfst er grofweg evenveel spreeuwen als mensen in ons land zijn? Miljoenen vogels arriveren dan uit Rusland en Scandinavië om hier te overwinteren (blijkbaar stelt onze winter in vergelijking niks voor). Geen wonder dat de spreeuw de meest getelde vogel was tijdens de Euro Birdwatch.

In de avondschemering komen ze samen in wervelende wolken. Het lijkt of ze elkaars gedachten lezen, of instructies krijgen van een leider, want hoe is het anders mogelijk dat zo’n spreeuwenzwerm zich gedraagt als één lichaam?

Spreeuwenwolken: drie mogelijke redenen

De spreeuwen hebben drie (mogelijke) redenen om met z’n allen bij elkaar te vliegen. Eén: aan het eind van de dag verzamelen ze zich om te slapen en zo’n grote wolk valt op en wijst soortgenoten de weg. Samen overnachten is nu eenmaal veiliger, want meer ogen hebben de vijand sneller in beeld. Ten tweede is het voor een sperwer moeilijker een spreeuw te pakken uit een verwarrend bewegende zwerm. Ten slotte kunnen de spreeuwen elkaar ’s ochtends weer volgen naar goede voedselplekken.

Knap: geen botsingen

Zwermende spreeuwen botsen niet en dat is knap. Prof. dr. Charlotte Hemelrijk (RUG) heeft met een model wetenschappelijk onderzocht hoe dat in zijn werk kan gaan. Het blijkt dat spreeuwen allemaal even snel vliegen (zo’n 36 kilometer per uur), want remmen of versnellen kost te veel energie. Dat maakt samen vliegen al makkelijker, want bots maar eens met iemand die precies even hard gaat. Dat kan alleen als je de bocht om gaat.

Zeven buurvogels

Omdat spreeuwen boven hun slaapplaats zwermen, moeten ze toch geregeld een bochtje maken. Daar hebben ze gelukkig ook een bots-vrije oplossing voor: ze houden maximaal zeven buurvogels in de gaten en zorgen dat ze daar niet tegenaan vliegen. Als een paar spreeuwen van koers veranderen, dan verspreidt die beweging zich dus door de hele wolk, omdat ze zich allemaal razendsnel aanpassen aan die zeven buren.

Hoe vormen in zwermen spreeuwen ontstaan

Die prachtige vormen in spreeuwenwolken kunnen volgens het model van Hemelrijk dus simpelweg ontstaan doordat spreeuwen:

1. Samen willen vliegen en bochten maken boven een slaapplaats;

2. Niet willen botsen;

3. Allemaal even snel gaan;

4. Zeven buurvogels in de gaten houden. Daar is geen telepathie of leiderschap voor nodig.

Bijvoorbeeld: voorbij de grens van de slaapplaats draaien de voorste vogels om, terwijl de achterste nog even doorvliegen, maar langzaam sijpelt die verandering door via het zeven-burenprincipe en draaien ook de achterste vogels om. Hierdoor ontstaat een verdikking in de zwerm.

Tijdens zo’n draai kan een vogel die naast je vliegt ineens je voorganger worden, waardoor de zwerm ook weer van vorm verandert. En als vogels een bocht nemen, hellen ze voorover en zakken een beetje naar beneden, waardoor er een verticale beweging in de zwerm ontstaat. Vooral bij grote groepen (tweeduizend vogels of meer) ontstaan zo ingewikkelde vormen.

Spreeuwenshow zien?

Wilt u eens zo’n mooie spreeuwenshow zien? Hier staat precies beschreven waar u een goede kans maakt.

Verder lezen

Wie benieuwd is naar de onderliggende onderzoeken van Hemelrijk en haar collega’s kan hier verder lezen:

• The confusion effect when attacking simulated three-dimensional starling flocks
  Benedict G. Hogan, Hanno Hildenbrandt, Nicholas E. Scott-Samuel, Innes C. Cuthill en Charlotte K. Hemelrijk, 2017
• What underlies waves of agitation in starling flocks
  Charlotte K. Hemelrijk, Lars van Zuidam en Hanno Hildenbrandt, 2015
• Some Causes of the Variable Shape of Flocks of Birds
  Charlotte K. Hemelrijk en Hanno Hildenbrandt, 2011

Tekst: Jeanet van Zoelen, Vogelbescherming Nederland
Foto's: Shutterstock; Linda van der Veeken, Vogelweb; Jelle de Jong; Jouke Altenburg