Van open riool naar gedeeld belang: waterkwaliteit in steden

In de toekomst zullen we de stadswateren alleen nog maar harder nodig hebben. Naar schatting woont over dertig jaar meer dan de helft van de wereldbevolking in stedelijke gebieden. Steden slokken steeds meer natuurlijke wateren op, en daarnaast leidt de behoefte van al die stedelingen aan natuur en recreatie ook tot nieuwe aanleg. Van vijvers vol vieze drab wordt niemand vrolijk. Maar in de praktijk komt het daar vaak wel op neer, schrijven NIOO-onderzoekers Sven Teurlincx en Lisette de Senerpont Domis en hun medeauteurs in een recent themanummer van Current Opinion in Environmental Sustainability.

Eendjes voeren

Veel oorzaken van de slechte waterkwaliteit in steden zijn terug te voeren op menselijk handelen. De onderzoekers noemen er zes: te veel voedingsstoffen in het water, de komst van invasieve soorten, veranderde hydrologie, veranderde leefomgeving, klimaatverandering en microverontreinigende stoffen.

Zeker naar te veel voedingsstoffen (eutrofiëring) is al volop onderzoek gedaan. Maar dat richtte zich op de gevolgen, zoals giftige algenbloei. Over de hoeveelheden waar het bij een gemiddeld stadswater om gaat is minder bekend. Hoeveel extra voedingsstoffen komen er bijvoorbeeld in een vijver terecht doordat mensen de eendjes voeren? Ook moeten we meer weten over de samenhang tussen de oorzaken. Een teveel aan voedingsstoffen leidt niet alleen tot algenbloei, maar lijkt ook invasieve soorten aan te moedigen. En vijvers afzetten met beton staat niet alleen de opname van regenwater in de weg, maar ook waterplanten die broodnodig zijn om de vijver schoon te houden.

Oproep vragenlijst

Om een beter beeld te krijgen van de problemen, roept een groep jonge wateronderzoekers iedereen op een online vragenlijst in te vullen. De lijst is beschikbaar in veertien talen, waaronder het Nederlands, als onderdeel van het Urban Algae project. Drie van de onderzoekers, Mandy Velthuis, Cleo Stratmann en Thijs Frenken, deden promotieonderzoek bij het NIOO. Het NIOO heeft ook de voedingsstoffenanalyses gedaan voor het project.

"Het beeld dat mensen van een vijver hebben kan een waardevolle indicator zijn van de status ervan", leggen ze uit. Aan invullers van de lijst wordt gevraagd hoe vaak ze naar de vijver in hun buurt gaan, of ze daar graag komen en wat ze er allemaal doen. "Vijvers die groen zijn geworden als gevolg van eutrofiëring, worden niet zo hoog gewaardeerd als vijvers met helder water waarin veel waterplanten te vinden zijn." Zo krijgen de onderzoekers dus een goede indicatie over de toestand van het water.

Sociale waardering

Urban Algae vraagt ook hoe mensen denken over de voor- en nadelen van stadsvijvers. Want "er komt wel steeds meer kennis over de ecosysteemdiensten die ze verlenen en hun ecologische staat", schrijven de onderzoekers, "maar het verband tussen die ecologische staat en de sociale waardering voor vijvers is nog niet erg duidelijk".

Zijn gebruikers van stadsvijvers bijvoorbeeld bang voor ziekteverwekkers en allergenen, voor veiligheidsrisico's en ophopen van afval? Waarderen ze het dat stadsvijvers kunnen helpen om klimaatverandering tegen te gaan door het vastleggen van CO₂, of is dat toch een beetje een ver-van-mijn-bed-show?

Bewustwording

Hoe belangrijk die sociale waardering is, blijkt wel uit een onderzoek naar watergebruik onder zo'n 600 Europeanen dat eerder dit jaar gepubliceerd werd door NIOO onderzoekers Laura Seelen en Lisette de Senerpont Domis en hun collega's. Conclusie van dat onderzoek was dat opvallend veel mensen onderschatten hoeveel water ze zelf dagelijks gebruiken, en hoeveel druk dat legt op de watervoorraden. Ook onderschatten ze de kwetsbaarheid van de waterbronnen in hun directe omgeving, zoals meren en vijvers.

Maar tegelijk bleek dat de meeste mensen bereid zijn om hun leven te beteren naarmate ze zich meer bewust zijn van de situatie en zich er meer bij betrokken voelen. Maar liefst 85% van de deelnemers verklaarde te willen samenwerken met wetenschappers, om zo de problemen beter te begrijpen en op te lossen. Dat is bemoedigend, concluderen de onderzoekers. Het benadrukt ook het belang van 'citizen science': citizen science-projecten zijn bij uitstek een waardevolle manier om burgers te betrekken bij de waterproblematiek, en bij de oplossingen voor de bedreigingen waaraan de waterkwaliteit blootstaat.

Verder kijken

Nieuwsgierig geworden en zelf een stadsvijver in de buurt? De vragenlijst van Urban Algae staat in ieder geval nog tot het eind van de maand online. Wie de smaak te pakken heeft, kan komend voorjaar ook meedoen met de Slootjesdagen: kies dit keer eens een sloot in de stad om op ontdekkingstocht te gaan!

Als je meer wilt weten, kun je ook terecht bij Natuur & Milieu. Want die organisatie heeft afgelopen zomer samen met de ASN Bank een grootschalig burgeronderzoek gehouden naar de waterkwaliteit van vijvers, slootjes, grachten, beekjes en kleine plassen. Door mensen watermonsters te laten nemen, heeft de organisatie informatie verzameld over tientallen wateren die nog nooit door de overheid zijn gemonitord. Uit de gemeten locaties heeft Natuur & Milieu er ruim honderd gekozen  - verspreid over het land - die nauwkeuriger worden onderzocht. Dat onderzoek voeren Sven Teurlincx van het NIOO en zijn collega's op dit moment uit.

Tekst: NIOO-KNAW
Afbeeldingen: StadsparkSchothorst, CC BY-SA 3.0 (leadfoto: Stadspark Schothorst); NIOO-KNAW/COSUST