Kans op vorstschade peren- en appelbloesem neemt toe in warme jaren

De afgelopen week met nachtvorst was spannend voor fruittelers en voor mensen met fruitbomen in de tuin. Appels, peren, pruimen en kersen staan namelijk op veel plaatsen al in (volle) bloei door de zeer zachte start van het jaar. Nachtvorst kan funest zijn voor de fruitoogst, omdat de bloemen bevriezen. Door de klimaatverandering hebben we steeds vaker te maken met vroege voorjaren. In de Natuurkalenderdatabase hebben we vele duizenden eerste bloeiwaarnemingen van allerlei fruitbomen. Een deel van de waarnemingen (1955-2010) is afkomstig van het vroegere PPO Fruit, dat nu de onderzoeksgroep Bomen & Fruit heet, van Wageningen Plant Research. Hieronder zetten we de eerste bloeiwaarnemingen van appels en peren vanaf het jaar 1900 tot en met 2018 op een rij. We maken in dit overzicht geen onderscheid tussen verschillende variëteiten. Voor 2019 hebben we nog een schatting gemaakt, omdat nog niet alle eerste bloeiwaarnemingen binnen zijn.

Appels en peren bloeien tegenwoordig tien dagen eerder

Figuur 1 geeft de mediaan (middelste waarneming in een jaar) weer van wanneer de peren in bloei kwamen en Figuur 2 van de appel. Peren kwamen voor 1988 gemiddeld op 21 april in bloei en appels zo’n twaalf dagen later op 3 mei. Na de temperatuursprong eind jaren 80 van de vorige eeuw komen peren zo’n tien dagen eerder in bloei, op 11 april. Appels bloeien tegenwoordig gemiddeld elf dagen eerder, op 22 april.

Temperatuur in voorgaande maanden bepalend

Als we de bloeidata vergelijken met de gemiddelde temperatuur van de voorgaande maanden, dan zien we dat de variatie van jaar tot jaar in bloeidatum van peer (Figuur 3) en appel (Figuur 4) zeer sterk door de temperatuur wordt bepaald. Bij elke graad stijging van de gemiddelde temperatuur in de maanden januari tot en met maart vervroegt de bloeidatum van peer met vijf dagen. Bij de appel heeft een graad temperatuurstijging in de maanden maart en april een vervroeging van zes dagen tot gevolg. Appelbomen lijken dus iets sterker op de temperatuurstijging te reageren.

Kans op vorstschade bij vervroeging

De vraag die zich bij het steeds verder vervroegen van de bloeidatum opdringt, is of de kans op vorstschade toeneemt of juist afneemt. Figuur 5 laat het aantal nachten per jaar met een minimumtemperatuur lager dan 0°C zien in De Bilt. Sinds 1900 is het aantal gedaald van 72 dagen met nachtvorst per jaar naar 52 dagen.

Toename kans op nachtvorstschade

Met de afname van het totale aantal dagen met nachtvorst zou je verwachten dat de kans op nachtvorstschade ook afneemt. Dat blijkt echter niet het geval te zijn. De kans lijkt juist toe te nemen. De gemiddelde bloeidatum van appel is vervroegd van 3 mei naar 22 april. Het gemiddeld aantal nachten dat de minimumtemperatuur in de eerste tien dagen van mei voor 1988 onder de 0°C kwam was 0,4 keer. In de laatste tien dagen van april komt de minimumtemperatuur tegenwoordig zo’n 0,7 keer per jaar onder het vriespunt. Voor peer is de kans toegenomen van gemiddeld 1,0 keer per jaar tijdens de bloei tot 1,4 keer per jaar nu.

Twintig warmste en koudste jaren vergeleken

Uit onze analyse blijkt dat voor appel vooral de temperatuur in maart en april de bloeidatum bepaalt. In de twintig warmste maart-apriljaren varieerde de mediaan van de bloeidatum tussen 7 en 22 april. In de koudste jaren varieerde de bloeidatum tussen de 2 en 17 mei. Het gemiddeld aantal nachtvorstnachten in de eerste twintig dagen van mei ligt in de koude jaren op 0,6 nachten per jaar. In de warme jaren ligt dit aantal in de eerste twintig dagen van april op gemiddeld 1,9 nachten per jaar. Een duidelijke toename in vorstrisico dus.

Geef ook jouw eerste bloeiwaarneming door aan De Natuurkalender

Draag ook bij aan ons onderzoek naar het effect van klimaatverandering op de natuur en geef jouw waarnemingen door aan De Natuurkalender. Weet je nog wanneer je appel, peer (maar ook andere fruitsoorten, zie hier het overzicht) in bloei is gekomen of komt hij binnenkort in bloei, geef dat dan door via Natuurkalender.nl. Dit kan anoniem maar ook met je Nature Today-account. In dat laatste geval kun je later je eigen waarnemingen terugkijken. Heb je nog geen Nature Today-account? Hier kun je je gratis, net als ruim 19 duizend anderen, registreren. Je ontvangt dan ook dagelijks of wekelijks de emailnieuwsbrief van Nature Today met overzichten van alle nieuwe natuurberichten gepubliceerd door topbiologen uit meer dan 25 organisaties.

Tekst: Arnold van Vliet en Wichertje Bron, De Natuurkalender, Wageningen University
Foto’s: Arnold van Vliet