Klimaatverandering en ijsberenblogs revisited: het belang van wetenschappers aan het woord

“Doembeeld kan in de ijskast”, luidde recent nog een kop in De Telegraaf: "Het gaat goed met de ijsbeer." NRC maakte een paar dagen later korte metten met die conclusie. Dat het goed zou gaan is volgens de factcheckers van de krant niet alleen "onwaar" maar "een sprookje, en dan van het zwartste soort". De gebruikte bronnen? Onderzoeksinformatie uit onder andere Biology Letters, het wetenschappelijke tijdschrift van de hoog aangeschreven Britse Royal Society.

Volgens Jeff Harvey is er al veel veranderd sinds zijn artikel ‘Internet Blogs, Polar Bears, and Climate-Change Denial by Proxy'. Hij citeert ijsberenexpert Andrew Derocher, die vertelt dat journalisten hem altijd vragen stelden over "de andere kant" en ontkenners van klimaatverandering opvoerden als gelijkwaardige experts. "Maar nu niet meer."

De publicatie in BioScience, en de stroom van artikelen erover in de nationale en internationale media - van NRC en Trouw tot aan The Guardian, Newsweek en The New York Times - hebben aan die broodnodige nadruk op factchecken en originele wetenschappelijke bronnen zeker een bijdrage geleverd, denkt Harvey. "Ons artikel duidt aan dat als iemand onwaarschijnlijke dingen beweert, of dingen die indruisen tegen de gangbare wijsheid, je goed naar de achtergrond van die persoon moet kijken. En de gangbare wijsheid is in dit geval dat ijsberen afhankelijk zijn van poolijs, dat hun leefomgeving letterlijk onder hun poten aan het wegsmelten is en dat ze daardoor ernstig in de problemen zullen komen."

Bloggers in de aanval

IJsberen hebben in de discussie over de opwarming van de aarde een iconische rol gekregen. Alleen al daarom is het een belangrijke vraag hoe goed of slecht het met deze soort gaat. Samen met een team van internationale co-auteurs, onder wie de bekende ijsberenexpert Steven Amstrup en klimatoloog Michael E. Mann, keek Harvey naar 90 blogs die die vraag naar eigen zeggen behandelen op basis van de wetenschappelijke feiten. Maar de 45 blogs die tot de conclusie kwamen dat het goed gaat met de beren en dat de dreiging van klimaatverandering wordt overdreven, bleken de wetenschappelijke literatuur over het onderwerp voor een groot deel te negeren. In plaats daarvan beriep maar liefst 80 procent van deze blogs zich op andere blogs als belangrijkste of enige bron van informatie. Daarbij kwam één blog steeds terug: Polar Bear Science.

Ook de kop in De Telegraaf blijkt gebaseerd te zijn op een interview met de schrijfster van deze blog: Susan Crockford, een Canadese zoöloog. Crockford heeft weliswaar peer-reviewed artikelen gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften, maar geen daarvan ging over ijsberen, zee-ijs en klimaatverandering. Toch presenteert ze zichzelf als autoriteit op dit gebied. Toen de paper van Harvey et al. in november 2017 online beschikbaar kwam, gingen Crockford en haar medestanders in de aanval. Ze noemde de paper "slordig en kwaadaardig", en beschuldigde de schrijvers zelfs van "het academische equivalent van verkrachting". Volgens Crockford gaat het veel beter met de ijsbeer dan klimaatwetenschappers hadden voorspeld, en proberen de wetenschappers alle kritiek te laten verstommen.

Van de 100ste verdieping

Het argument dat sommige (sub)populaties ijsberen het even goed of beter lijken te doen dan 50 jaar geleden terwijl de hoeveelheid zee-ijs juist sneller terugloopt dan verwacht, rechtvaardigt volgens Harvey geenszins de conclusie dat het wel meevalt met de kwetsbaarheid van de soort. Dat in die populaties nu meer ijsberen worden geteld dan toen, kan te maken hebben met het jachtverbod dat diverse landen begin jaren '70 invoerden. Ook zijn de meetmethodes inmiddels een stuk nauwkeuriger.

Harvey zegt daarnaast dat het doen van harde voorspellingen over wanneer de soort zal uitsterven "niet is hoe wetenschap werkt". "Als ecoloog vind ik dat we moeten kijken naar dingen zoals kantelpunten en kritieke drempels. We moeten kijken naar de fysiologische toestand van de beren die nu in leven zijn, en naar de leeftijdssamenstelling. Op grond daarvan kunnen we ontwikkelingen proberen door te trekken." Kantelpunten blijken belangrijk omdat na zo'n grote omslag een soort veel moeilijker te redden is. Tegen sceptici en ontkenners van de gevolgen van klimaatverandering die zulke projecties afdoen als vaag en weinig overtuigend, zegt Harvey dat je het kunt vergelijken met iemand die van de 100ste verdieping naar beneden valt: je hoeft niet eerst te pletter te vallen voordat je beseft dat het fout kan aflopen. "Al zijn we tot nu toe misschien nog maar 30 of 40 verdiepingen gevallen, we weten wat er gebeurt als we niet ingrijpen."

Maar bij de negatieve reacties op de paper speelden wetenschappelijke argumenten nauwelijks een rol. Er werd geroepen om een reprimande voor Harvey of zelfs zijn ontslag, en ook zijn uiterlijk werd op de korrel genomen. "Uit de foto blijkt dat hij een een gitaar-spelende flower-power-hippie is", schreef één persoon, die zich vervolgens verbaasde "dat zulke figuren hoogleraar kunnen worden in Nederland".

De Serengeti-strategie

Harvey zegt dat de persoonlijke aanvallen hem in het begin wel raakten. Maar na een tijdje kweekte hij een dikkere huid. "En de steun die ik kreeg van de KNAW en van het NIOO was geweldig!" Het hoort bij de missie van het NIOO om wetenschappers te stimuleren om hun kennis breed te delen: de feiten uit hun onderzoek kunnen tenslotte een waardevolle, zelfs onmisbare bijdrage leveren aan productieve sociale discussies en beleid. Als er dus een les valt te trekken uit zijn ervaringen en die van collega-wetenschappers, zegt Harvey, dan is het dat ze zich vooral niet moeten laten weerhouden om onjuiste informatie recht te zetten. "Over een slapeloze nacht moeten we ons op dit moment in de geschiedenis niet druk maken. En bovendien: hoe meer mensen zich uitspreken, hoe makkelijker het wordt."

"Dat noemt mijn co-auteur Michael Mann de Serengeti-strategie: zolang maar weinig wetenschappers zich buiten de 'kudde' begeven om desinformatie tegen te gaan, is het relatief makkelijk voor milieuvijandige krachten - zoals ik ze noem - om achter ze aan te gaan. Zoals leeuwen doen met zebra's die alleen rondlopen. Maar als we met genoeg mensen samen opstaan, kunnen we het kleine aantal ontkenners achter ons laten."

FACTBOX: HOE GAAT HET WERKELIJK MET DE IJSBEER?

• Op de Rode Lijst van bedreigde soorten van de IUCN heeft de ijsbeer sinds 2006 het etiket 'kwetsbaar' (IUCN Red List).

• Van de 19 subpopulaties doen drie het slecht door verlies van zee-ijs, één is gegroeid en zes zijn min of meer stabiel. Van de overige negen is onvoldoende data bekend (IUCN Red List).

• Een artikel in Biology Letters uit 2016 concludeerde op basis van computermodellen dat een afname van het totale aantal ijsberen (geschat tussen de 26.000 en 31.000) met meer dan 30 procent waarschijnlijk is tussen nu en 2050 (Biology Letters).

• Een artikel in Science uit 2018 concludeerde dat de stofwisseling van ijsberen sneller is dan gedacht. Van de beren die tien dagen lang werden gevolgd, raakte meer dan de helft gewicht kwijt (Science).

• Uit onderzoek van dr. Ian Stirling blijkt dat jonge ringelrobben zichtbaarder zijn voor roofdieren als er minder sneeuw is om hun nest af te dekken. Zo komen er minder volwassen robben, en ook worden veel jongen opgegeten voordat ze genoeg voedingswaarde hebben. Ringelrobben zijn een belangrijke prooi voor de ijsbeer (Polar Bears International).

Tekst: NIOO-KNAW
Foto's: Mario Hoppmann, Flickr (leadfoto), NIOO-KNAW