Arnold van Vliet

Doorkijkje naar onze gezondheid en leefomgeving in 2050 bij een veranderend klimaat

Wageningen University
27-MRT-2025 - Wat zijn de kosten en impact van klimaatverandering op Nederland? Hierover voerden tien experts een rondetafelgesprek met de Vaste commissie voor Klimaat en Groene Groei. Op basis van de kennis van nu schetste ik waarmee we in een extreem weerjaar in 2050 rekening moeten houden op gebied van leefomgeving en gezondheid. Ook economie en veiligheid kwamen aan bod. Niet enkel voor politici.

Het jaar 2025 is nog niet heel lang bezig maar de weersextremen in Nederland, Europa en wereldwijd volgen elkaar al weer in snel tempo op. Opvallend momenteel is dat er in februari en maart samen in grote delen van Europa een recordlage hoeveelheid neerslag is gevallen. In Spanje en Portugal is juist een recordhoeveelheid gevallen. En op basis van de klimaatscenario’s van het KNMI is aardig goed in te schatten wat er in de komende tientallen jaren op ons afkomt. Goed dus dat er vanuit de Tweede Kamer aandacht is voor het onderwerp.

De Vaste commissie Klimaat en Groene Groei nodigde tien experts uit om achtereenvolgens in drie blokjes te praten over ‘Economie’, ‘Veiligheid’ en ‘Leefomgeving en gezondheid’. Ik was uitgenodigd om vanuit mijn rol als bioloog bij Wageningen University mijn visie te geven op de effecten van klimaatverandering op onze leefomgeving en onze gezondheid. Voorafgaand aan het rondetafelgesprek mochten alle experts een positionpaper insturen. De tekst van mijn positionpaper staat hieronder weergegeven. Onderaan het natuurbericht staan de verwijzingen naar de andere positionpapers van het KNMI, Deltares, de Deltacommissaris, het RIVM, Instituut voor Milieuvraagstukken, Centre for International Energy Policy, het Longfonds en het Verbond van Verzekeraars. De foto bovenaan het bericht heb ik genomen voor de ingang van de Tweede Kamer. Ik had wat eikels en beukennootjes meegenomen om de kwetsbaarheid van onze natuur voor klimaatverandering wat kracht bij te zetten. Hoe dat verliep kun je terugkijken in de app Debat Direct.

Met de kennis van nu, kijkend naar onze gezondheid en leefomgeving in 2050, bij een veranderend klimaat

Zeer veel wetenschappelijke publicaties, dikke rapporten, online interactieve datasets, infographics en oneindig veel nieuwsberichten. Ze tonen de spectaculaire klimaatverandering die gaande is en die op ons afkomt. Ze beschrijven de effecten van klimaatverandering op onze wereld en het leven dat er voorkomt, inclusief de mens. En ze laten duidelijk zien wat we eraan kunnen doen. Ook voor Nederland hebben we goed in beeld wat er op ons afkomt. De andere deelnemers aan het rondetafelgesprek voor de Vaste commissie Klimaat en Groene Groei zullen dit ongetwijfeld laten zien. Er zijn daarnaast diverse adviezen voor politiek en beleid in de maak die de stand van zaken tot in detail schetsen, zoals van de tijdelijke commissie Klimaatverandering en gezondheid die is ingesteld door de Gezondheidsraad en de Wetenschappelijke Klimaatraad en waar ik zelf zitting in heb.

Het jaar 2050

In twee pagina’s kan ik die enorme berg aan kennis niet samenvatten. Maar met de kennis van nu kan ik u wel meenemen naar het jaar 2050 – dat is maar 25 jaar vanaf nu. De deelnemers aan het gesprek zijn dan zelf allemaal zestig jaar of ouder en onze kinderen zijn ouder dan dertig jaar. Door de aanhoudende geopolitieke spanningen is de wereld er niet in geslaagd om de uitstoot van broeikasgassen te stabiliseren, laat staan sterk af te laten nemen. De gemiddelde jaartemperatuur is de afgelopen 25 jaar toegenomen en volgt het hoge droge KNMI’23-scenario. Nederland is inmiddels gemiddeld 2 graden Celsius warmer dan in 2025. Maar voor het goed inschatten van de kosten en impacts moet u naar de weerextremen kijken. De extremen nemen sneller toe dan de gemiddelden. 2050 blijkt zo’n jaar vol met weerextremen te zijn. Het onderstaande scenario is een realistisch narratief.

Duizenden hittedoden

Na een recordwarme winter en een zeer warm en zeer droog voorjaar houden drie hittegolven van samen zestig(!) dagen lang het land vrijwel de hele zomer en het begin van de herfst in zijn greep. Gedurende vijf dagen loopt de maximumtemperatuur op tot 42 graden Celsius en er worden 28 tropische nachten geregistreerd in het midden van het land. Nachten waarbij de minimumtemperatuur niet onder de 20 graden Celsius komt. In Limburg waren het er zelfs 36. Ondragelijk heet. Het was sinds een eerste studie in 2025 al duidelijk dat de huizen gebouwd in de twintigste eeuw niet ingesteld zijn op dit soort omstandigheden. De temperatuur binnenshuis, in scholen, bedrijfspanden en stallen loopt op tot ver boven de normen, waardoor ze feitelijk onleefbaar zijn voor mens en dier. Gecombineerd met de intense smog die bij dit soort omstandigheden ontstaat en zeer hoge pollenconcentraties van alsemambrosia, sterven die zomer in Nederland als gevolg van de hitte in korte tijd 8.200 mensen extra en veel mensen belanden in het ziekenhuis of verzorgingshuis. Vrijwel iedereen kent mensen die slachtoffer zijn geworden. Het bereiken van ziekenhuizen blijkt lastig omdat bruggen niet meer open of dicht kunnen door de hitte. Mortuaria kunnen het grote aantal slachtoffers niet aan. Over heel Europa, dat ook te maken heeft met intense hitte, loopt het aantal hittedoden op tot minimaal 153 duizend, weer een nieuw record. Zwemwater dat normaal gesproken voor verkoeling zorgt, bevat door heel het land blauwalg en kan daardoor niet voor de gewenste verkoeling zorgen. Publieke fonteinen worden afgesloten in verband met legionellagevaar.

Droogte

Door de enorme verdamping, het uitblijven van regen van betekenis en de zeer hoge waterconsumptie is er in vrijwel het hele land een ernstig watertekort ontstaan. De waterstand in de rivieren is recordlaag. De scheepvaart komt grotendeels stil te liggen en het innemen van koelwater voor de energiecentrales en industrie wordt sterk aan banden gelegd. Plantsoenen en tuinen mogen niet meer besproeid worden waardoor veel stadsbomen hun blad verliezen of sterven, mede als gevolg van de hitte en droogte in voorgaande jaren en de aanhoudende stikstofdruk en insectenplagen. Het verkoelende effect dat ze hebben verdwijnt daarmee. Boeren mogen hun gewassen en weilanden niet irrigeren waardoor oogsten op grote schaal verloren gaan. Daarbovenop komt dat ziekten en plagen die zich vanuit het zuiden van Europa aan het uitbreiden waren, zich onder deze mediterrane omstandigheden extra snel vermenigvuldigen in ons land. De beruchte Xylella die meer dan driehonderd plantensoorten bedreigt, zorgt voor massale sterfte bij fruitbomen – net zoals 25 jaar geleden in Italië tientallen miljoenen olijfbomen in korte tijd doodgingen.

Door de droogte lopen veel huizen die voor 1970 gebouwd zijn verder schade op als gevolg van paalrot. De winning van drinkwater komt in diverse gebieden sterk in het gedrang. Mede doordat de alsmaar toegenomen concentratie van duizenden verschillende chemische stoffen afkomstig uit landbouw en industrie bij lage waterstanden voor extra gezondheidsrisico’s zorgen. Deze verhoogde concentraties leiden tot extra sterfte van een groot aantal planten- en diersoorten. De biodiversiteits- en waterkwaliteitsdoelen raken verder uit zicht met grote gevolgen voor de economie.

Muggen met virussen

In het westen van het land treedt door de extreme droogte op grote schaal verzilting op als gevolg van zeewater dat als zoute kwel naar boven komt tot op wel 70 kilometer van de kust. Deze verzilting heeft niet alleen serieuze gevolgen voor de landbouw. Het water in veel sloten in het westen van Nederland wordt brak tot zout. De biodiversiteit gaat daardoor sterk achteruit. In 2024 bleek al dat muggen daar minder last van hebben. Door de hoge temperaturen verloopt de ontwikkeling van ei tot volwassen mug extra snel. En door het gebrek aan natuurlijke vijanden loopt het aantal muggen heel sterk op. Sinds de eerste vestiging van het westnijlvirus in Nederland in 2020 is het aantal gevallen eerst geleidelijk, maar de laatste tien jaar sterk, toegenomen. Er is nog steeds geen vaccin en behandeling beschikbaar. Door de ideale omstandigheden voor de gewone huissteekmug en het virus worden duizenden mensen geïnfecteerd na een muggenbeet en overlijden er negentien mensen.

De gewone huissteekmug is overigens niet de enige soort die voor problemen zorgt. Malaria was in de eerste helft van de twintigste eeuw in Nederland een groot gezondheidsprobleem. Met het brak worden van het water dreigt malaria weer een issue te worden. Acuter is echter de toename van de tijgermug. De populatie is de afgelopen 25 jaar in vrijwel het hele land sterk toegenomen. Vooral in de stedelijke gebieden waar ze, net als de huissteekmug, gebruikmaakt van de vele kunstmatige waterbakjes, van waterreservoirs die voor tijdelijke wateropslag gebruikt worden en van de vele straatkolken met waterslot tegen rioolgeur. Deze dagactieve steekmug zorgt ervoor dat het buiten in de tuin of op het terras verblijven zonder muggengaas ondoenlijk is. Net over de grens in België is er een flinke uitbraak van knokkelkoorts dat via de tijgermug overgebracht wordt. Het zorgt voor een toenemende onrust en veel mensen grijpen naar illegale bestrijdingsmiddelen.

Grootschalige natuurbranden

Door de grote natuurbranden in de afgelopen paar jaar op onder andere de Waalsdorpervlakte en in de Loonse en Drunense Duinen is de paraatheid van de hulpdiensten flink uitgebreid. Toch blijkt er bij de bosbrand aan de zuidkant van de Veluwe en de oostkant van de Utrechtse Heuvelrug rondom het Henschotermeer geen houden aan. De A12 en A50 worden afgezet. Diverse vakantieparken en campings en enkele tientallen huizen en bedrijfspanden gaan verloren. Burgers' Zoo wordt ontruimd, maar ontkomt net aan de vuurzee. De rook die de brand veroorzaakt, leidt tot ernstige luchtwegklachten in grote delen van Nederland. Bij de branden zijn diverse natuurgebieden verloren gegaan, waar nog de laatste populaties van zeer zeldzame soorten als de kleine heivlinder en de kommavlinder voorkwamen.

Orkaan Hylke

Als sluitstuk van het rampjaar 2050 krijgt ons land te maken met orkaan Hylke waarvan het oog bij de Maasvlakte aan land komt. De destructieve windsnelheden gecombineerd met neerslag van enkele honderden millimeters in 48 uur over vrijwel heel Nederland, en de daaruit volgende overstromingen over een groot gebied hebben een onvoorstelbaar effect op natuur, landbouw, infrastructuur, elektriciteitsvoorziening en bebouwing. De ramen en daken van onze gebouwen zijn niet bestand tegen deze windkracht. Ik denk dat iedereen zal begrijpen dat onze samenleving niet bestand is tegen dit soort natuurgeweld.

Samenvattend

De huidige en toekomstige klimaatverandering, en vooral de sterke toename van extremen, beïnvloedt op een groot aantal manieren onze leefomgeving en onze gezondheid. De natuur komt mede door de combinatie van vele andere drukfactoren nog verder dan nu al het geval is onder druk te staan. Het zal ten koste gaan van de vele ecosysteemdiensten die de natuur onze samenleving levert en kan leveren. Meer ruimte voor natuur, een maximaal natuurinclusieve samenleving waarbij we meer in verbinding komen met deze natuur is een urgente levensbehoefte voor onze samenleving als geheel en voor eenieder van ons als individu. Natuur wordt echter nog steeds vaak gezien als iets dat onze ontwikkeling, onze economie, onze vrijheid in de weg zit. Het tegendeel is waar.

Ik hoop oprecht dat het ons lukt om te zien en vooral te voelen dat we veel meer moeten zorgen voor onze leefomgeving en daarmee voor onszelf, onze (klein)kinderen en de generaties daarna die voor nog grotere uitdagingen zullen komen te staan. Ik hoop dat dit inzicht en gevoel spoedig tot krachtige extra maatregelen zal leiden die het hierboven beschreven realistische scenario veel minder realistisch maken, en die ons voorbereiden op de vele effecten die niet meer te voorkomen zijn. Stel uzelf de vraag: Op welke actie die u het komende jaar kunt nemen met betrekking tot klimaatverandering zou u over 25 jaar, in 2050, met trots met uw familie en vrienden terugkijken?

Andere bijdragen aan het Rondetafelgesprek

Blok 1: Economie (10.00 - 11.00 uur)

Blok 2: Veiligheid (11.00 - 12.00 uur)

Blok 3: Leefomgeving en gezondheid (12.00 - 13.00 uur)

Tekst en beeld: Arnold van Vliet, Earth Systems and Global Change Group, Wageningen University

  

  

Laatste berichten

Zie ook