Het Limburgs fruitdiefje dreigt te verdwijnen

De beekdalen, hellingbossen, boomgaarden, vruchtbare akkers en een warm zuidelijk klimaat vormen een unieke combinatie waar knaagdieren als hazelmuis, hamster en eikelmuis van profiteren. De afgelopen decennia zijn deze knaagdieren echter sterk achteruitgegaan. In reactie hierop zijn voor de hazelmuis en hamster veel beschermingsmaatregelen genomen. Voor de eikelmuis, ook wel fruitdiefje genaamd, is dit nog nauwelijks gedaan. Langjarige monitoring laat echter zien dat er minder dan tien exemplaren over zijn: de soort dreigt dus uit te sterven in Zuid-Limburg. 

De Zoogdiervereniging inventariseert de eikelmuis in Zuid-Limburg al vele jaren. Na een uitgebreide inventarisatie van mogelijke leefgebieden in de periode 2006 tot 2008, bleek de soort nog slechts in één gebied voor te komen: het Savelsbos nabij Maastricht. In dit gebied zijn sinds 2010 regelmatig vangsessies uitgevoerd, waarbij gevangen eikelmuizen individueel zijn gemerkt. Het aantal eikelmuizen is na 2012 sterk teruggelopen: in het najaar van 2017 zijn slechts vijf individuen waargenomen (pdf, 163 KB). Aangezien het bekend is dat niet alle aanwezige eikelmuizen worden gezien tijdens een vangsessie, is de inschatting dat er iets meer dieren aanwezig zullen zijn. Veel meer dan tien individuen zullen er echter niet meer rondlopen in het Savelsbos. Geconcludeerd moet worden dat de populatie in het Savelsbos zo extreem klein is geworden, dat de eikelmuis op het punt staat te verdwijnen uit Zuid-Limburg.

De achteruitgang van de eikelmuis is eigenlijk oud nieuws. In 2008 verscheen al een rapport met adviezen en beschermingsmaatregelen. Helaas zijn er nauwelijks concrete beschermingsmaatregelen genomen. Een nieuw beschermingsplan zal mogelijk worden gepubliceerd in 2018, maar betrokken onderzoekers van de Zoogdiervereniging en Wageningen Environmental Research (Alterra) verwachten dat de eikelmuis definitief is verdwenen voordat maatregelen uit het beschermingsplan zijn uitgevoerd of effect gehad kunnen hebben. Knaagdieren zijn extreem kwetsbaar door hun leefwijze: een relatief hoge sterfte, die in een gezonde situatie gecompenseerd wordt door een relatief hoge reproductie. In het geval van een klein aantal dieren, zoals vastgesteld in 2017, moeten we vrezen voor acuut uitsterven. Een populatie knaagdieren heeft geen ‘buffer’ om een slecht jaar te overleven: ieder jaar moet een nieuwe generatie geboren worden om de oude generatie te vervangen. In een slecht jaar met weinig individuen en weinig reproductie, kan een populatie compleet verdwijnen. Verdwijnt de eikelmuis uit het Savelsbos, dan is de eikelmuis daarmee zo goed als zeker uitgestorven in Zuid-Limburg^*.

Om het uitsterven van de eikelmuis te voorkomen, is op korte termijn actie nodig. De Zoogdiervereniging adviseert om de resterende eikelmuizen te vangen en te starten met een opvang-, kweek- en bijplaatsingsprogramma. Het vangen en kweken van eikelmuizen in gevangenschap is eenvoudig en in Zuid-Limburg zijn faciliteiten voor opvang en kweek aanwezig. In hoeverre het habitat nog geschikt is, of dat weer kan worden, zal moeten blijken uit begeleidend onderzoek en monitoring: hiervoor is het wel nodig dat het Limburgse fruitdiefje deze crisis weet te overleven.

Tekst: Maurice La Haye en Roos Kuiters, Zoogdiervereniging en Gerard Müskens, Wageningen Environmental Research (Alterra)

^*In de zomer van 2017 zijn ‘verdwaalde’ eikelmuizen uit Rijswijk (Zuid-Holland) teruggeplaatst in een geschikt leefgebied in Zuid-Limburg. Deze herplaatsing vond plaats op enkele kilometers afstand van het Savelsbos.