Spikkelsteelveldridderzwam geeft stof voor discussie

De verschillende soorten veldridderzwammen zijn in het veld soms lastig uit elkaar te houden, maar dat geldt niet voor de Spikkelsteelveldridderzwam (Melanoleuca verrucipes). Deze forse, bleke paddenstoel met een hoed tot 12 centimeter doorsnede is in het veld goed te herkennen aan de unieke steel met de zwarte tot okerbruine, mooi geformeerde schubjes op een witte ondergrond. De hoed is in het midden licht ingedrukt of heeft hier een bultje zitten die grijs- tot okerkleurig kan zijn.

Voorkomen in Nederland

De groeiplaatsen van de Spikkelsteelveldridderzwam variëren van tuinen, parken en lanen tot aan loofbos en bossingels. Het substraat waarop ze groeien is bladerhopen, compost, humusrijke grond of zaagsel, veelal vermengd met grovere houtdeeltjes zoals houtsnippers of takjes. Soms werd er op de groeiplaats organisch materiaal in de bodem weggewerkt. Bijna de helft van de Nederlandse waarnemingen werd opgegeven van snipperhopen, in het bijzonder op grote hopen van dit materiaal. De eerste vondst van de Spikkelsteelveldridderzwam in Nederland stamt pas uit 1987 uit een grasland bij Nunspeet met verspreide populieren, elzen en essen. Op de vorige Rode Lijst stond deze soort nog in de categorie 'Ernstig bedreigd' aangegeven. Tien jaar later waren er al zeven groeiplaatsen en tegenwoordig is de soort zelfs toegenomen tot 'matig algemeen' en komt hij niet meer voor de Rode Lijst in aanmerking. Dat wil niet zeggen dat deze opvallende paddenstoel overal in het land kan worden gezien. Veelal hebben favoriete standplaatsen als blad- of snipperhopen slechts een tijdelijk karakter. Ook worden Spikkelsteelveldridderzwammen (nog) nauwelijks gevonden in de Nederlandse kleigebieden en op de Waddeneilanden. In grote delen van het land gelden ze nog steeds als zeldzaam.

Wereldwijd

Deze veldridderzwam gold in het verleden als een typische soort voor berggebieden en boreale streken zoals Scandinavië en het Centraal-Europese hooggebergte. Door nog onbekende oorzaken heeft hij zijn areaal sterk kunnen uitbreiden in het laagland. Juist door de opwarming van het klimaat zou je een inkrimping of opschuiving van het areaal naar het noorden toe verwachten. De oorzaak zal daarom waarschijnlijk weinig te maken hebben met de opwarming. Zijn voorkomen in Nederland heeft de Spikkelsteelveldridderzwam ten dele te danken aan het voldoende beschikbaar zijn van kunstmatig (door menselijk handelen) ontstane substraattypen zoals composthopen, snipperhopen of zaagsel. Wereldwijd komt de Spikkelsteelveldridderzwam voor op het hele noordelijk halfrond.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Piet Brouwer