De Oranjeroze tot witte Pruikzwammen van 2016

Doorgegeven waarnemingen met foto's

Het uitroepen van de Pruikzwam (Hericium erinaceus; RL: Bedreigd) tot Paddenstoel van het jaar 2016 werd een succes. Behalve de details van de waarnemingen, zoals data en locaties, werden er ook veel foto's van de doorgegeven Pruikzwammen opgestuurd. Opgeteld ging het om het recordaantal van 130 foto's, veel meer dan het aantal waarnemingen. Vooral Henk Monster liet van zich spreken door bijna 100 foto's en compilaties daarvan door te geven waarin de ontwikkelingen van de verschillende Pruikzwammen te volgen waren. De Pruikzwam kan samen met de "rood met witte stippen"-paddenstoel, de Vliegenzwam, worden beschouwd als één van de meest fotogenieke paddenstoelen van Nederland. Rekening houdend met het aantal dubbeltellingen ging het om 24 verschillende Pruikzwammen. Alle waarnemingen waren afkomstig van beukenhout als substraat. Elke Pruikzwam is wat anders, waardoor de verschillende exemplaren na bestudering van de foto's goed van elkaar waren te onderscheiden. Het aantal van 24 Pruikzwammen is zo gek nog niet als je weet dat er elk jaar tussen de 10 en 40 Pruikzwammen worden waargenomen in Nederland. De gemelde Pruikzwammen waren afkomstig uit de reeds bekende kerngebieden. Deze zijn te vinden in Gelderland, Brabant en in de Zuid- en Noord-Hollandse duinen met zwaartepunten in het zuiden van Gelderland, de Utrechtse heuvelrug, het westelijk deel van Noord-Brabant en de Hollandse binnenduinrand.

Levende Beuken en dood beukenhout

De eerste waarneming van de Pruikzwam dateert van 24 augustus en was afkomstig uit Wolfheze. De laatste waarneming dateert van 15 november uit het Heilooërbos in Noord-Holland. Negen waarnemingen van Pruikzwammen waren afkomstig van wondplekken van nog levende beukenbomen, drie op staande dode beukenstammen en zeven exemplaren op dode, liggende beukenstammen. In vier gevallen zaten Pruikzwammen in holle, dode, liggende beukenstammen en in één geval in een levende holle Beuk. Levende Beuken met Pruikzwammen staan erom bekend dat ze tientallen jaren Pruikzwammen kunnen voortbrengen. Het zo lang mogelijk laten staan van oude Beuken met wondplekken is het meest gunstig voor het voorkomen van Pruikzwammen in Nederland. Het achteraf in het bos neerleggen van omgezaagde beuken waarop Pruikzwammen hebben gezeten staat op de tweede plaats. In de meeste gevallen komen de Pruikzwammen naderhand weer op de stammen tevoorschijn. Achtergelaten dood hout in een bos is niet alleen goed voor houtzwammen, maar ook voor allerlei ander organismen zoals insecten, kleine zoogdieren, enzovoort.

Oranjeroze tot witte Pruikzwammen

Pruikzwammen komen van augustus tot en met november tevoorschijn. Vooral in september en oktober was het droog en warm weer. De maand september wordt beschouwd als de droogste, zonnigste en warmste septembermaand van de afgelopen driehonderd jaar. Met name op de hogere zandgronden waren maar weinig paddenstoelen te vinden. Een uitzondering hierop vormen zwammen op hout. De Pruikzwam is zo'n houtzwam. Het is verbazend hoeveel soorten houtzwammen tijdens de afgelopen recorddroogte toch nog tevoorschijn kwamen. In dood hout kan blijkbaar genoeg vocht worden vrijgemaakt voor de groei van nieuwe houtzwammen. Dit jaar waren er veel Pruikzwammen met een oranjeroze kleur, iets wat nog nooit eerder in deze mate werd waargenomen.

Oranjeroze verkleuring

Pruikzwammen groeien weliswaar op hout maar zijn geen houtige zwammen zoals bijvoorbeeld de meerjarige Tonderzwam. Ze zijn evenals bijvoorbeeld Oesterzwammen zachtvlezig en bezitten een hoog vochtgehalte waardoor ze gevoelig zijn voor uitdroging. Door de droge weersomstandigheden met name in september, droogde de buitenkant van veel Pruikzwammen uit en stierven oppervlaktecellen af waardoor de oranjeroze verkleuring ontstond. Vooral de Pruikzwammen op staande beukenstammen waren prachtig om te zien. Directe zonnestraling is funest voor de Pruikzwam. De verkleuringen beginnen al in een pril stadium. Vooral de stekels waarop de sporen worden gevormd hebben het zwaar te verduren. Pruikzwammen worden in het eindstadium roodbruin tot bruingrijs waarna ze naar beneden vallen. De oranjeroze kleur die ontstaat lijkt hierop. Niet alle Pruikzwammen hebben zichtbaar van de droogte te lijden gehad. Pruikzwammen die verstopt zaten in de schaduw van holle Beuken bleven wit. Ook de Pruikzwammen die laag boven de grond aan de voet van Beuken waren te vinden of op liggende dode beukenstammen tevoorschijn waren gekomen bleven wit. Zoveel oranjeroze Pruikzwammen, hoe mooi ook, horen bij het beeld van een matig tot slecht paddenstoelenjaar zoals 2016 is geworden.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Henk Monster