Pruikzwam paddenstoel van het jaar 2016

Voorkomen

Als de Pruikzwam (Hericium erinaceus, Rode Lijst: Bedreigd) verschijnt, wordt hij door veel passanten opgemerkt. De Pruikzwam is een zwakteparasiet die graag groeit in holtes en spleten van oude, staande loofbomen, vaak meters boven de grond. Hier veroorzaakt hij witrot. Ook op liggende dode stammen en stronken komt hij voor. Zijn voorkomen onderstreept het belang van extensivering van het Nederlandse bosbeheer. Er zijn overigens gevallen bekend dat de Pruikzwam jarenlang op dezelfde boom tevoorschijn kwam, zonder dat enige schade aan de boom kon worden vastgesteld. In ons land komen Pruikzwammen in 95% van de gevallen op oude beuken of beukenstammen voor, de overige 5% op andere loofbomen zoals Zomereik, Linde en één keer op Robinia. Elders in Europa groeit hij ook op Plataan en Lijsterbes.

Het aantal waarnemingen van de Pruikzwam verschilt elk jaar. Waarnemingen van Pruikzwammen leveren veel dubbeltellingen op waardoor een verkeerde indruk ontstaat van het werkelijke aantal aanwezige Pruikzwammen. Het werkelijke aantal Pruikzwammen in Nederland schommelt de afgelopen tien jaar tussen de 15 en 40 exemplaren per jaar. Bekende groeiplaatsen kunnen jarenlang schijnbaar verlaten zijn. Vooral op bomen langs lanen in parken en op landgoederen op niet te voedselarme, humeuze zandgrond. In Nederland komen Pruikzwammen vooral voor in Gelderland, Brabant en in de Zuid- en Noord-Hollandse duinen met zwaartepunten in het zuiden van Gelderland, de Utrechtse heuvelrug, het westelijk deel van Noord-Brabant en de Hollandse binnenduinrand. Pruikzwammen kunnen van augustus tot begin december worden gevonden. Wereldwijd komen Pruikzwammen voor in Noord-Amerika, Europa, en in Azië maar zijn overal zeldzaam. De Pruikzwam staat op een Europese lijst van meest bedreigde paddenstoelen van Europa

Pruikzwam

De in Nederland vrij algemene Pruikzwam is 5 tot 25 centimeter breed en bestaat uit een compacte, roomwitte, hangende, opeengedrongen bundel van twee tot vijf centimeter lange buigzame stekels met een gemeenschappelijke basis. De hangende buigzame stekels geven hem de indruk van een pruik. Zijn sporen zijn wit. Bij ouderdom verkleurt de hele pruikzwam geelbruin. Geur en smaak zijn fungoid, later bitter. Er komen in Nederland nog drie andere Hericium-soorten voor die eveneens prachtig zijn om te zien maar een stuk zeldzamer. Dit zijn de vrij zeldzame Gelobde pruikzwam (Hericium cirrhatum, Rode Lijst: Bedreigd) die alleen op dood beukenhout voorkomt, de zeldzame Kammetjesstekelzwam (Hericium coralloides, Rode Lijst: Gevoelig) die eveneens alleen op dood beukenhout voorkomt en de Koraalstekelzwam (Hericium flagellum, Rode Lijst: Gevoelig) die zeer zeldzaam is en in Nederland vooral op bewerkt hout wordt gevonden van de zilverspar (Abies).

Kweken van Pruikzwammen

Pruikzwammen worden in ons land op ecologische wijze gekweekt en voor weinig geld kunnen kweeksetjes worden aangeschaft. In Azië en vooral in China worden Pruikzwammen al honderden jaren gekweekt op blokken geperst zaagsel als vervanger van varkens- en lamsvlees in vegetarische maaltijden. Het toebereide 'vlees' van de Pruikzwam wordt ook geserveerd in visschotels. In sommige landen worden medicinale eigenschappen aan de Pruikzwam toegeschreven. Zo zou het onder anderer dementie tegengaan, het bloedsuikergehalte reduceren en heilzaam werken tegen de ziekte van Crohn.

Paddenstoelenmeetnet.

Het Paddenstoelenmeetnet wil graag in contact komen met mensen die een nieuwe vindplaats van de Pruikzwam of de Kammetjesstekelzwam ontdekken en deze paddenstoelen willen monitoren.

Meer informatie is te vinden op paddenstoelen.meetnetportaal.nl. Het Paddenstoelenmeetnet wordt georganiseerd door de Nederlandse Mycologische Vereniging in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Arie Jacob de Zwart (leadfoto: Pruikzwam); Martijn Oud