Tweeduizend franjehoeden op een kluitje

Kortwortelfranjehoed

De schimmeldraden of zwamvlok van de franjehoeden breken ondergronds het dode organische materiaal van de strooisellaag af in stoffen die het zelf nodig heeft maar die ook door bomen, struiken en planten weer kunnen worden hergebruikt. Paddenstoelen die leven van dood organisch materiaal worden saprofyten genoemd. Meer dan 90% van de afbraak van organische reststoffen gebeurt door schimmels. Zonder hen zou een bos in zijn eigen afval omkomen. Ze doen aan recycling, iets wat vooral in onze tijd zeer op prijs wordt gesteld. In de natuur is recycling al vanaf het ontstaan van de eerste landplanten een essentieel proces geweest. Het decor van dit extreme aantal franjehoeden is recreatiegebied "Het Twiske" in de Zaanstreek. Voor zover het is te overzien behoren de paddenstoelen vrijwel allemaal tot de soort Kortwortelfranjehoed (Psathyrella microrrhiza). De Kortwortelfranjehoed leeft op de strooisellaag(takjes, bladeren) of houtsnippers op de grond en minder vaak op pure humus. Ze komen algemeen voor in loofbossen, parken, tuinen, wegbermen en slechts sporadisch in graslanden. Relatief vaak op plaatsen waar de grond werd omgewerkt. Naast vertegenwoordigers van nog andere groepen paddenstoelen zijn er veel meer soorten franjehoeden die op dergelijke plaatsen kunnen voorkomen en zich in grote groepen kunnen manifesteren. Voorbeelden zijn de Langsteelfranjehoed (Psathyrella conopilus), de Spaanderfranjehoed (Psathyrella marcescibilis), de Sierlijke franjehoed (Psathyrella corrugis) en de dubbelgangerfranjehoed (Psathyrella pseudogracilis) die erg op de Sierlijke franjehoed lijkt.

Sierlijke- of Kortwortelfranjehoed?

De algemeen voorkomende Sierlijke franjehoed lijkt sterk op de Kortwortelfranjehoed en kan hiermee verwisseld worden. De Sierlijke franjehoed heeft net als de Kortwortelfranjehoed een wortelende steel. Het verschil in het veld tussen beide soorten is vooral te zien bij de nog jonge paddenstoelen aan de kleur van de plaatjes en de aanwezifheid van franje (velumresten) op de hoed en hoedrand. Franjes zijn restanten van het velum(vlies) waar de zeer jonge paddenstoeltjes in beginsel door omgeven zijn. Jonge exemplaren van de Sierlijke franjehoed hebben nauwelijks franje op de hoed en bezitten kleurloze tot bleekgrijze plaatjes. Jonge exemplaren van de Kortwortelfranjehoed hebben in de regel meer franje op de hoed en hoedrand zitten en bezitten grijsbruine tot bruine plaatjes. Bij beide soorten verkleuren de plaatjes door veroudering uiteindelijk tot donker purpergrijs tot zwart. In zo'n enorme grote groep franjehoeden zoals die van "Het Twiske" zijn altijd wel jonge exemplaren te vinden zou je denken. Het probleem is echter dat door de zware slagregens van de laatste week de belangrijkste veldkenmerken, zoals de aanwezigheid van franje en pygment voor een groot deel zijn verdwenen. Over het algemeen is de Kortwortelfranjehoed wat groter, forser en bruiner dan de Sierlijke franjehoed. Het herkennen van veel soorten franjehoeden blijft echter specialistenwerk waar het gebruik van een microscoop een belangrijke rol speelt bij de determinatie.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Piet Brouwer