Heksenkringen, alsof de duvel ermee speelt

Geheimzinnig fenomeen?

De snelheid waarmee heksenkringen, ook wel elfenkringen genoemd, tevoorschijn komen heeft zeker bijgedragen aan de mythevorming rondom dit natuurverschijnsel. Als natuurlijke processen in het verleden niet konden worden verklaard, gaven onze voorouders er vaak een bovennatuurlijke verklaring voor. Heel gebruikelijk in die tijd. Er zouden 's nachts heksen in een kring hebben gedanst. Heksenkringen werden zelfs een beetje als gevaarlijk beschouwd. Ook zouden ze ontstaan op vergaderplaatsen van elfen. Als je in zo'n heksenkring ging staan kon je als je heel goed luisterde heel in de verte hun hoge gezang horen. Maar pas op als het geluid dichterbij kwam en je van schrik bleef staan. Je had dan de kans dat je werd meegesleurd diep het bos in, waarna je nooit meer terug zou komen bij de mensen. Zo bestaan er nog meer plausibele, maar vaak spannende verklaringen voor het plotselinge verschijnen en nut van heksenkringen. De ene verklaring nog mooier dan de andere.

Mooie heksenkringen

Simpelweg onstaat een heksenkring op de volgende wijze. Op een geschikte plek komt een spoor terecht van een paddenstoel. De spoor ontkiemd en groeit uit tot een mycelium of zwamvlok bestaande uit schimmeldraden. Heksenkringen ontstaan doordat de schimmeldraden in de bodem in alle richtingen even sterk uitgroeien. Het resultaat is een cirkelvormige zwamvlok. Aan de buitenrand van de zwamvlok bevinden zich de meeste voedingsstoffen waardoor deze hier het meest groeit. Zodra er genoeg vocht is worden hier ook de paddenstoelen gevormd die daardoor in een cirkel staan. Een ondergronds gebeuren wat door het verschijnen van de paddenstoelen bovengronds zichtbaar wordt. De heksenkring wordt met de tijd groter. De snelheid waarmee de kringen groeien wordt onder andere bepaald door het weer en de beschikbaarheid van voedingsstoffen. Van sommige heksenkringen is bekend dat ze (gemiddeld) per jaar wel een meter in doorsnede kunnen toenemen. De Reuzendikhoed (Leucopaxillus giganteus) vormt heksenkringen in grasland. Deze inheemse, zeldzame soort komt ook in Noord-Amerika voor. Van deze soort zijn heksenkringen vanuit de lucht ontdekt met een doorsnede van 700 meter. De ouderdom ervan wordt geschat op 700 jaar. De bekendste vormers van heksenkringen zijn de Weidekringzwam (Marasmius oreades), de Nevelzwam (Clitocybe nebularis) en de Roestvlekkenzwam (Rhodocollybia maculata), maar ook de Grote trechterzwam (Clitocybe geotropa), de Bundelcollybia (Gymnopus confluens), de Voorjaarspronkridder (Calocybe gambosa), de Vleeskleurige zalmplaat (Clitopilus geminus) en een aantal Aardsterren vormen regelmatig heksenkringen.

Verschillende meldingen

De afgelopen week kwamen er van verschillende locaties meldingen binnen van heksenkringen. Vooral uit de duinen komen berichten van heksenkringen van verschillend formaat bestaande uit Grote parasolzwammen (Macrolepiota procera). Maar ook van een gazon van een instelling in Heerhugowaard kwamen berichten van een aantal mooie heksenkringen. De mooiste is een grote heksenkring van de Populierenvaalhoed (Hebeloma populinum) met een doorsnede van 5 meter. Vlak daarnaast bevindt zich een kleinere heksenkring van de Populierenvaalhoed met daarbinnen een kleinere heksenkring bestaande uit Bleke wilgengordijnzwammen (Cortinarius urbicus). Een dergelijke heksenkring is zeldzaam, temeer omdat de Bleke wilgengordijnzwam blijkbaar genoegen neemt met een plek waar de Populierenvaalhoed de bruikbare elementen voor de groei al uit de grond heeft gehaald. Overigens leven beide soorten in symbiose met de naburige populieren en wilgen.

Tekst en foto's: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging. (leadfoto: buitenste heksenkring van Populierenvaalhoeden met aan de binnenkant een heksenkring van Bleke wilgengordijnzwammen)