Enorme sponszwam in de bossen bij Ommen

Paddenstoelen komen in alle mogelijke kleuren, maten en vormen voor. Al die vormen kunnen we ook zelf waarnemen wanneer wij tijdens een natuurwandeling wat extra op paddenstoelen letten. Probleem is echter dat een paddenstoel door de meeste wandelaars niet wordt herkend. Al die verschillende verschijningsvormen maken het ook niet gemakkelijk. Paddenstoelen kunnen eruit zien als knopjes, korstjes, vlekjes, knotsjes, koraaltjes, schijfjes, bekertjes, kelkjes, kortom de meest bizarre vormen. Ze zijn te vinden op de grond, op takken, stammen, stengels en bladeren, op mest en zelfs op de muren van vochtige kelders. Zo kan het gebeuren dat iemand tijdens een herfstwandeling onverwacht geconfronteerd wordt met de eigenaardig gevormde Grote sponszwam (Sparassis crispa). Jonge exemplaren zien eruit als een bloemkool. Inwendig zit er een dikvlezige geelbruine steel in, die vergroeid is met het substraat (wortelhout) en lijkt op een koolstronk. Een mooi uitgegroeide sponszwam wordt normaal zo'n 40 centimeter breed en is te herkennen aan zijn wonderlijke, licht beigebruine tot geelbruine bolvorm met allemaal hersenachtige lobben en plooien. De spatelvormige lobben hebben bruinwordende randen. Al met al doen Grote sponszwammen denken aan uit zee opgedoken zeesponzen. De naam Grote sponszwam is een oude naam. Voor de huishouding worden tegenwoordig veelal van kunststof vervaardigde sponzen gebruikt. Deze worden geleverd in de meest uiteenlopende vormen bijvoorbeeld " Nijntjes"en "badeendjes". Professionele ramenlappers gebruiken veelal nog echte zeesponzen.

Boskippen

De in Nederland op de zandgronden algemeen voorkomende Grote sponszwam wordt in de volksmond ook wel "boskip"genoemd. Niet te verwarren met het West-Friese woord "boskip"wat "boodschap" betekend. De volksnaam "boskip" kreeg de Grote sponszwam vanwege zijn eetbaarheid en zijn vorm. Zijn voorkomen op de grond aan de voet van bomen zou deze naam ook in de hand hebben gewerkt. De Grote sponszwam van Ommen-Beerze is tevoorschijn gekomen uit het dode wortelhout van de ernaast gelegen stronk van een Douglasspar. Of de Douglasspar is dood gegaan door de Grote sponszwam is niet duidelijk. De omgezaagde boom is verwijderd omdat de takken een gevaar opleverden voor de voorbijgangers. Grote sponszwammen leven van dood wortelhout van meestal oude nog levende naaldboomsoorten op zandgronden. Vooral van Spar (Picea) en Douglasspar (Pseudotsuga), maar ook op Larix (Larix) en Den (Pinus). Of de Grote sponszwam kan worden beschouwd als een dodelijke (necrotrofe) parasiet wordt niet door iedereen gedeeld. In Nederland komt nog een soort sponszwam voor namelijk de Breedbladige sponszwam (Sparassis spathulata). Deze soort onderscheidt zich van de Grote sponszwam door de veel grovere, niet gekroonde lobben en het voorkomen bij loofbomen. De uiterst zeldzame Breedbladige sponszwam werd in 1986 in de gemeente voor het laatst in Nederland gevonden aan de voet van een Zomereik. Deze opvallende paddenstoel staat daarom in de categorie "Uitgestorven" op de Rode Lijst. Overigens schijnt deze soort recent weer teruggevonden te zijn. Wereldwijd komt de Grote sponszwam voor in Europa, Noord-Afrika, Azië en Noord-Amerika. Grote sponszwammen worden vooral in Zuidoost-Azié veel gekweekt voor consumptie en medische toepassingen.

Tekst: André Houter en Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Martijn Oud; André Houter