Vertakte collybia in Noord-Hollands Duinreservaat bij Bakkum

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Tijdens het fotograferen van een paddenstoel werd de aandacht van de fotograaf getrokken door iets eigenaardigs. Het leek wel wat op worteltjes van een boom of struik die uit de grond omhoog groeiden in plaats van naar beneden. Omdat er paddenstoelenhoedjes op zaten dacht men eerst aan een speling der natuur want dit kon toch geen volwaardige paddenstoel zijn. Na het raadplegen van een specialist werd duidelijk dat het moest gaan om de zeer eigenaardige en zeldzame Vertakte collybia.

Onopvallend aanwezig?
De Vertakte collybia (Dendrocollybia racemosa) die op de Rode Lijst staat als gevoelig, leeft in groepjes op vergane restanten van vlezige paddenstoelen. Deze merkwaardige soort is met geen andere paddenstoel te verwisselen. Ondanks de herkenbaarheid worden Vertakte collybia’s meestal bij toeval gevonden. Ook de vondst bij Bakkum is zo’n toevalstreffer. Als er op de vertakte steel geen paddenstoelenhoedjes hadden gezeten (en dat komt geregeld voor) dan was de Vertakte collybia waarschijnlijk niet als paddenstoel herkend. Relatief veel meldingen gaan gepaard met de opmerking dat in eerste instantie een andere paddenstoel de aandacht trok waarna bij toeval de Vertakte collybia werd ontdekt.

Vertakte collybia’s hebben een wereldwijde verspreiding maar staan overal bekend als zeldzaam. Waarschijnlijk is deze vermeende zeldzaamheid meer te wijten aan het niet herkend worden als paddenstoel en door hun onopvallende grijswitte tot grijsbruine kleur.

Merkwaardige plaatjeszwam
De Vertakte collybia behoort tot één van de merkwaardigste plaatjeszwammen die we kennen. De hoedjes bezitten normale lamellen waarop zich de sporen ontwikkelen zoals dat ook het geval is bij andere plaatjeszwammen. Maar op de zijtakjes zitten kleine rudimentaire hoedjes waarop zich conidiën ontwikkelen. Conidiën zijn ongeslachtelijke (anamorfe) sporen, die vooral bekend zijn bij (anamorfe) zakjeszwammen. De takjes met de conidiën hebben een andere wetenschappelijke naam en worden aangeduid als Tilachlidiopsis racemosa. De dubbele wetenschappelijke naamgeving is het gevolg van internationale regels die voor paddenstoelennamen gelden(nomenclatuur).

De Vertakte collybia ontwikkelt zich uit een schimmelknolletje of sclerotium. Sclerotia zijn eigenlijk een compacte vorm van vastgeklitte myceliumdraden en worden in de volksmond ook wel wolventanden of rattenkeutels genoemd. Sclerotia worden door vele paddenstoelensoorten aangemaakt en gebruikt als rustfase en om ongunstige perioden te overleven. Ze bevatten reservestoffen en zijn rijk aan vet en polysacchariden. Het meest beruchte sclerotium vanwege zijn giftigheid is het Echt moederkoren (Claviceps purpurea) die zich ontwikkelt op grassen en granen.

Een parasiet pur sang
De Vertakte collybia werd vroeger ondergebracht in het genus Collybia. Zijn tegenwoordige Nederlandse naam refereert nog aan deze tijd. Net als een aantal andere vertegenwoordigers van deze groep werd de Vertakte collybia toen nog gezien als een onschuldig paddenstoeltje dat in groepjes leefde op oude resten van vlezige paddenstoelen. De verschillen van de Vertakte collybia met andere Collybia’s worden tegenwoordig echter als te groot geacht. Een belangrijk verschil is het bezit van een enzymatisch systeem waardoor de waardpaddenstoelen versneld worden vernietigd. De Vertakte collybia is een parasiet die een gezonde paddenstoel, anders dan de andere collybia’s, versneld om zeep helpt in plaats van deze te mummificeren. Ook op grond van microscopische verschillen en gesteund door DNA-methoden werd het noodzakelijk de Vertakte collybia in een apart genus ‘Dendrocollybia’ onder te brengen.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto: Lia Bot