Meerjarige Roodgerande houtzwam landelijk sterk toegenomen

Vorige week donderdag zagen we de mooie Roodgerande houtzwam (Fomitopsis pinicola) terug die we een paar jaar geleden ook al hadden gezien. Hij zag er nu nog mooier en groter uit dan voorheen en is al enige jaren op dezelfde dode Zwarte den te bewonderen. Onze vondst uit het PWN-gebied bij Bakkum zit op een dikke dode naaldhoutstam, pontificaal naar het zuiden gericht. Boven het laagste exemplaar bevinden zich ver daar boven nog drie even grote exemplaren op de dode dennenstam. Ondanks de lange zomerse droogteperiodes van de laatste jaren neemt deze soort blijkbaar alleen maar toe. Er zijn in ons land meer paddenstoelen die zijn toegenomen ondanks deze warme droogteperiodes die soms gevolgd worden door (extreme) regenval.

De toename van de Roodgerande houtzwam is verbluffend te noemen. In 1933 waren er slechts twee gevallen. In recente tijd heeft de soort zich sterk weten uit te breiden: tot 1990 was de soort bekend uit 16 atlasblokken, nu zijn er meer dan 774 atlasblokken te zien op het verspreidingskaartje. Hiermee is het een algemene soort geworden. De toename van de soort heeft onder andere te maken met de beschikbaarheid van groot dood hout. Door een toenemend aantal beheerders wordt dit niet meer afgevoerd. Of dit de enige reden is van deze enorme toename is echter de vraag. Sommige schimmelsoorten behoren tot de meest succesvolle levensvormen van onze planeet.

Beheerders en boomchirurgen hebben altijd terecht een groot respect gehad voor grote oude houtzwammen. De Roodgerande houtzwam is een meerjarige houtzwam die saprotroof groeit op dode stammen en stronken van naald- en loofbomen waar hij bruinrot veroorzaakt. Soms – in 7,5 procent van de gevallen – treden ze op als necrotrofe parasiet op levende bomen. Dat houdt in dat ze levende bomen infecteren waardoor deze langzaam afsterven. In Nederland is bijna twee derde van de vondsten afkomstig van loofbomen, zoals berk, Beuk, Wilde kers, els en enkele andere loofhoutsoorten. Meestal van zandgrond zoals van Gelderland, Brabant en Limburg. In het buitenland is dit vooral een naaldhoutsoort. Ook wel van vreemd substraat zoals twee exemplaren op de hardhouten beschoeiing van een sloot en op de houten rand van een zandbak. De Roodgerande houtzwam komt voor op het gehele noordelijk halfrond. In Europa komt hij voor van het Middellandse Zeegebied tot aan de Noordkaap.

Roodgerande houtzwammen vormen meerjarige consolevormige vruchtlichamen, die een breedte tot veertig centimeter kunnen bereiken. De bovenzijde is rond tot gewelfd terwijl de onderzijde met de buisjes meer vlak tot iets hol, wittig tot roomkleurig is. Afwijkende groeiwijzen komen vrij veel voor. Het vruchtvlees is geelwit tot bruin. Vooral verse, jonge exemplaren verspreiden een onaangename zure geur. De Roodgerande houtzwam kan geheel bedekt zijn met guttatiedruppels. De bovenkant van de zwartgrijze hoed heeft een dunne korst. Met een aansteker kun je deze korst laten smelten.

Zoals de Nederlandse naam al suggereert is de roodbruine hoedrand kenmerkend, maar die kan dun zijn en in het uiterste geval zelfs ontbreken. Het sporenpoeder is wit. De Roodgerande houtzwam is verwant aan de zeer zeldzame Roze sparrenhoutzwam (Fomitopsis rosea). Deze soort staat op de Rode Lijst als verdwenen uit Nederland en werd sinds 1987 niet meer in Nederland waargenomen.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging, met informatie van Eduard Osieck, Verspreidingsatlas.nl
Foto’s: Martijn Oud; Arie Jacob de Zwart