Orchideeën buiten natuurgebieden; catastrofe of succes?

Bericht uitgegeven door Werkgroep Europese Orchideeën [land] op [publicatiedatum] 

De afgelopen deccenia worden orchideeën in toenemende mate aangetroffen buiten natuurgebieden. Het betreft vaak de soorten Hondskruid, Bijenorchis, Bokkenorchis en Rietorchis. Orchideeënsoorten die net iets minder kritisch zijn dan hun broertjes en zusjes en gemakkelijk nieuwe locaties koloniseren. Ook buiten natuurgebieden zijn orchideeën beschermd middels de Flora en Faunawet. Doordat de plekken waar de orchideeën zich vestigen vaak een andere functie en/of bestemming hebben ontstaan er knelpunten.

Hoe kan het dat orchideeën zo goed gedijen buiten natuurgebieden?
De oplossing van dit vraagstuk ligt in de uitgangssituatie. Het voorkomen van orchideeën buiten natuurgebieden is vaak een gevolg van diverse zaken zoals inrichtingsmaatregelen en regulier beheer waardoor een goede basis wordt gecreëerd voor de vestiging van orchideeën. Denk aan de aanvoer of het opspuiten van kalkrijk zand, het maaien en/of begrazen van wegbermen, dijken, industrieterreinen en overhoekjes. Hoewel er geen allesomvattend antwoord is, kan gesteld worden dat veel maatregelen onbedoeld een goede uitgangssituatie bieden voor (de vestiging van) orchideeën.

De orchideeën komen er al voor, waarom dan het beheer aanpassen?
Een stelling die veel wordt ingenomen. Het beheer kan niet ongunstig zijn wanneer er orchideeën voorkomen. Dit is slechts ten dele juist. Het gevoerde beheer bestaat vaak uit een aaneenschakeling van toevalligheden, dat niet is gericht op het instandhouden van een orchideeënstandplaats. Tot slot is er vaak zand aangevoerd, opgespoten of zijn plekken vergraven waardoor orchideeën zich hebben gevestigd. Eenmaal aanwezig leiden de planten vaak een suboptimaal bestaan en verdwijnen binnen enkele jaren wanneer er geen gericht beheer plaatsvindt. De planten bezitten namelijk ondergrondse (wortel)knollen waarin reservevoedsel opgeslagen is. Het afmaaien en/of begrazen gedurende de bloei leidt wellicht niet direct tot sterfte van een plant. Wel wordt de plant verzwakt en, indien er meerdere jaren achtereenvolgend ongunstig beheer plaatsvindt, kan dit alsnog tot sterfte leiden. De weg naar succes bestaat voor een deel uit gericht beheer.

Communication breakdown?
De Werkgroep Europese Orchideeën heeft de afgelopen jaren meldingen verzameld van verstoring en vernieling van orchideeënstandplaatsen buiten natuurgebieden. In veel gevallen kon de verstoring met gericht beheer voorkomen worden. Aan de basis staat echter een belangrijker issue, namelijk communicatie. In nagenoeg alle gevallen was de terreineigenaar niet op de hoogte van het voorkomen van de planten. Omwonenden, toevallige voorbijgangers, etc., bleken vaak wel van het bestaan van de planten te weten. Echter pas wanneer het fout ging berichtten zij de terreineigenaar. Het is daarom belangrijk dat, wanneer je een orchidee aantreft, dit te melden bij de terreineigenaar. Het verdient voorkeur dit zowel persoonlijk/telefonisch te melden alsmede schriftelijk. Indien het toch fout gaat kan terug worden gegrepen op een email als bewijs waaruit blijkt dat de terreineigenaar wel degelijk op de hoogte werd gesteld. Dit laatste komt slechts in uitzonderlijke gevallen voor, namelijk dat er bewust plekken met orchideeën worden verstoord en/of vernield. Probeer daarom altijd een dialoog aan te gaan. Het tweede bestanddeel van succesvol beheer bestaat uit communicatie.

Tekst en foto's: Mark Meijrink, Werkgroep Europese Orchideeën