Konijnen houden van bijenorchissen

Bericht uitgegeven door FLORON op [publicatiedatum]

De verruiging van de duinen in de afgelopen decennia is mede een gevolg van de lage begrazingsdruk door afname van het aantal konijnen. Toch valt hun vraat niet altijd te waarderen.

Voor orchideeën die in het najaar rozetten vormen is de winter de kwetsbare periode. De meeste van deze soorten groeien in zuidelijker, submediterrane streken en zijn minder goed aangepast aan onze winterse elementen. Vooral een combinatie van vorst, vocht en sneeuw kan funest zijn voor het rozet en de vorming van de ondergrondse knol. Het duurt enige jaren voordat de knol groot genoeg is om een stengel met bloemen te produceren. Winterse tegenslag vermindert de bloei en zaadvorming in het daaropvolgende voorjaar, of leidt zelfs tot sterfte.

Maar er zijn ook andere factoren die het leven van een orchidee in onze streken dwars kunnen zitten. Konijnen bijvoorbeeld, zoals blijkt uit de observaties van een groep bijenorchissen op een heel gewone, maar onbekende plek. De plek ligt in een deel van de duinen met extensieve begrazing door hooglanders en paarden. Daar werden half oktober tientallen rozetten ontdekt met een tot drie blaadjes, en onmiskenbaar van de bijenorchis. Een klein deel had vraatschade. Vlak voor de sneeuwperiode van december waren de rozetten moeilijker terug te vinden, verborgen onder bladval van naburig struweel. Het zilverkleurige waslaagje op het blad viel door verwering minder op.

In maart worden op diverse plekken in het land de rozetten van de ‘winterse’ orchissen geteld. Dat levert belangrijke informatie over de aantallen. Niet elk rozet komt immers tot volle bloei en binnen enkele weken overtroeft andere vegetatie de kleine rozetten. Na flink speurwerk werd slechts de helft van de rozetten van onze groep bijenorchissen weer teruggevonden. Niet sneeuw en vorst waren de oorzaak van de reductie, maar intensieve begrazing door … konijnen. Op weinig plekken in het duin liggen meer keutels dan hier. Het gras is gemillimeterd en kruipwilgstruikjes boden onvoldoende bescherming. Lokaal hebben de graaflustige dieren mogelijk naar de knollen gezocht. Waar de rozetten verder uiteen liggen is minder vraatschade.

Maar we moeten verder kijken. Zonder konijnen zouden hier waarschijnlijk in het geheel geen bijenorchissen groeien. De vegetatie zou vergrast zijn en vol kruipwilg staan. Het grote aantal rozetten van bijenorchis met vele blaadjes laat zien, dat de populatie hier al jaren standhoudt, ondanks en dankzij konijnen. Dit voorjaar wachten we af hoeveel bloeistengels stand houden. Ook als er maar één plant tot bloei komt, kan de populatie zich uitbreiden, want bijenorchis heeft het voordeel dat hij zelfbestuivend is. In juli maar eens kijken of het tot zaadvorming gekomen is.

Tekst en foto’s: Thea Spruijt, FLORON