Tweekoppige vlinders verschalken vogels

Bericht uitgegeven door Natuurpunt [land] op [publicatiedatum]

Dieren die camouflage gebruiken om zich te beschermen tegen roofdieren doen dat meestal door zo veel mogelijk op te gaan in hun omgeving. Maar één bepaald insect pakt het helemaal anders aan: de vlinders uit de familie Lycaenidae bootsen met de uiteinden van hun achtervleugels een vlinderkop na om mogelijke belagers te verschalken. Klinkt dat allemaal wel heel exotisch? Think again.

Ook bij ons kan je vlinders met een valse kop vinden, het fenomeen komt hier vooral voor bij de kleine pages, dagvlinders uit de familie Lycaenidae. In Vlaanderen is de zeldzame Iepenpage het beste voorbeeld van een vlinder met een namaakkop.

Terwijl bij deze vlinders de echte kop vrij onopvallend is, is dat zeker niet het geval voor het valse exemplaar. Omdat die de aandacht moet trekken, is hij opzichtig en groot, dikwijls bontgekleurd en met vlekken die voor ogen moeten doorgaan, inclusief nepvoelsprieten en dito pootjes. Ook de vleugelpatronen lopen bij een aantal soorten op zo’n manier dat ze net de aandacht vestigen op de namaakkop.

Evolutionair gezien valt dit gemakkelijk te verklaren: roofdieren, in dit geval vogels, hebben geleerd dat je een prooi het efficiëntst kan uitschakelen als je hem aanvalt aan de kop in plaats van op de vleugels of de staart. Door een vals exemplaar te ontwikkelen heeft een insect een grotere overlevingskans wanneer een vogel het op hem gemunt heeft. Die gaat immers naar de valse kop pikken en dus heeft de vlinder veel meer kans om - weliswaar gehavend - maar levend uit de aanval te komen. Wetenschappelijk onderzoek wees uit dat vlinders met een vals hoofd vaker in hun vleugels gebeten worden dan vlinders die dit afleidingsmanoeuvre niet gebruiken. Opdracht volbracht dus.

Een gelijkaardig fenomeen komt ook voor bij hagedissen. Als die door een belager gevat worden, werpen ze hun staart af. In vaktermen heet deze strategie ‘lose little to save much’. Wat zo mogelijk nog straffer is, is dat sommige zogenaamde tweekoppige vlinders - onder andere een Nigeriaanse soort, bij hun landing zelfs een draai van 180° maken. Ze doen dit om de illusie van tweekoppigheid in stand te houden want er kan altijd een vogel op de uitkijk staan en zo raakt die dan nog wat meer in de war.

Tekst: Leen De Smet, Natuurpunt & Ilf Jacobs, Natuurpunt Studie
Foto's: Marc Walravens en Bart Hanssens