Natuurkalender jaaroverzicht 2013

Bericht uitgegeven door De Natuurkalender [land] op [publicatiedatum]

De afgelopen week publiceerde De Natuurkalender het jaaroverzicht over 2013. Zeker nu we net een winter achter de rug hebben die zo warm was als een normale maartmaand en een maartmaand die bijna twee graden warmer was dan normaal is het interessant om nog eens te kijken hoe het er vorig jaar aan toe ging. Vorig jaar hadden we een winter met twee gezichten (zeer warm en koud), een zeer koude lente met een korte warme start, een koel begin van de zomer met een zeer warm einde die overliep in een zeer natte en zachte herfst.

Winter 2012/2013
De winter van 2012/2013 begon in december vrij koud waarna de tweede helft van december juist zeer zacht was. In januari hield het zachte weer aanvankelijk aan. Dit resulteerde in de vroegste bloei van de hazelaar ooit, 40 dagen eerder dan normaal (de periode 1940-1968 wordt door De Natuurkalender gehanteerd als normaal). Op 10 januari begon een lange vorstperiode. Op 27 januari viel de dooi in. De grillige winter is mooi terug te zien in de meldingen van bloeiende sneeuwklokjes en gele kornoelje. Na de eerste bloeiende waarnemingen eind december en begin januari zakt het aantal meldingen terug om eind januari omhoog te schieten. De laatste dagen van januari verliepen ronduit zacht. De maand februari begon waar januari was geëindigd: met zacht weer, maar vanaf 6 februari lag de temperatuur op de meeste dagen beneden normaal. Aan het eind van de winter lagen de planten qua ontwikkeling ongeveer gelijk met het gemiddelde van de 21-ste eeuw tot nu toe en liepen zo'n drie weken voor op normaal. De zanglijster had echter last van de februarikou. Hij was zo'n twee weken later te horen dan normaal.

Lente
Toen kwam de koudste lente in ruim 40 jaar. De vroege lentebloeiers zoals klein hoefblad, speenkruid, maarts viooltje, sleedoorn en bosanemoon bloeiden allemaal zo'n twee tot drie weken later dan de afgelopen twaalf jaar. Ten opzichte van normaal is er gemiddeld eigenlijk geen verschil. En ook de rest van de lente was veel later dan we gewend waren. Doordat de kou aanhield kwamen ook de latere lentebloeiers zoals fluitenkruid, vogelkers, witte paardenkastanje en scherpe en kruipende boterbloem gemiddeld zo'n twee weken later in bloei dan de afgelopen twaalf jaar. De ontwikkeling lag zelfs een paar dagen achter op de normaal. Sinds de start van De Natuurkalender in 2001 hadden we niet zo'n late start van het voorjaar. Dit was ook duidelijk bij de vlinders. De vlinderoverwinteraars zoals citroenvlinder, dagpauwoog en gehakkelde aurelia werden ruim twee weken later gezien dan de voorgaande twaalf jaar. Alleen de kleine vos was ruim twee weken vroeger vanwege de paar dagen met zeer hoge temperaturen in de eerste week van maart. Alle andere vlinders waren laat. De libellen waren nog wat later dan de vlinders. Vuurjuffer en lantaarntje werden drie weken later dan in de afgelopen jaren gezien. De amfibieën spanden echter de kroon. De groene en bruine kikker, de gewone pad en de kleine watersalamander werden gemiddeld drie en een halve week later gezien dan het gemiddelde van de voorgaande twaalf jaar. Wederom: niet eerder zo'n late start.

Net als in voorgaande jaren lieten de vogels de minst grote reactie zien. Vooral de langeafstandstrekkers. Gemiddeld waren ze maar een paar dagen later terug in ons land. De bonte vliegenvanger, grasmus en gierzwaluw waren zelfs nog een paar dagen eerder terug dan het gemiddelde van de voorgaande twaalf jaar. De overwinteraars en korteafstandstrekkers waren in 2013 gemiddeld anderhalve week later. Ook voor veel vogels gaat 2013 de boeken in als het laatste jaar sinds 2001. De jongen van knobbelzwaan, wilde eend en koolmees werden twaalf dagen later gezien. Rond 9 april had pas de helft van de waarnemers het karakteristieke geluid van de tjiftjaf gehoord, drie weken later dan het gemiddelde van de afgelopen twaalf jaar en zelfs een maand later dan het vroegste jaar, 2007. De vogels liepen vertraging op door harde tegenwind en slecht weer in Zuid-Europa. Opvallend was dat veel tjiftjaffen bij aankomst door de kou stil bleven en dus niet opgemerkt werden.

Zomer
Na de koele lente verliep ook juni nog koeler dan normaal. De achterstand van de natuur ten opzichte van de laatste twaalf jaar liep nog verder op naar zo'n drie weken en ook ten opzichte van normaal (1940-1968) ging de natuur nu beduidend achterlopen, tot zo'n anderhalve week. Margriet, gele lis, gewone vlier, gele plomp en witte waterlelie bloeiden voor onze huidige begrippen zeer laat. Juli was echter zeer warm en augustus verliep ook zeer warm. Het zorgde voor een versnelde rijping van de vruchten van de vlier en de lijsterbes. Vroeger dan normaal maar beduidend later dan in voorgaande jaren.

Herfst
De herfst was zeer nat en zacht. Aan het begin van de herfst was het zomers. Het duurde tot 11 november voordat de temperatuur in De Bilt voor het eerst na de zomer onder nul dook. Het gevolg was een late herfst. De bladverkleuring en bladval van zomereik, beuk en berk waren twee tot drie weken later dan normaal en ruim een week later dan het gemiddelde van de afgelopen jaren. De zachte herfst liep dit keer niet over in de winter maar in de lente. We hebben geen winter van betekenis gehad en met een gemiddelde wintertemperatuur van 6,0 graden Celsius was het nog beduidend warmer dan het vijftig jaar geleden in een normale maartmaand zou zijn geweest. Gevolg was een zeer vroege start van de voorlente met meldingen van bloeiende hazelaar, els en speenkruid in december.

Het volledige jaaroverzicht, inclusief de tabellen, kan via deze link gelezen worden.

Tekst: Wichertje Bron, Arnold van Vliet en Sara Mulder, De Natuurkalender, Wageningen University
Foto's: Arnold van Vliet; Mark Zekhuis, Saxifraga; Koos Dansen; Paul Busselen, KU Leuven