Tweede vondst ooit van de Zwartwordende cantharel in Nederland

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Op begraafplaats Heiderust te Rheden is de zeer zeldzame Zwartwordende cantharel aangetroffen. Het gaat om de tweede vondst ooit in Nederland. De Zwartwordende cantharel staat niet alleen op de Nederlandse Rode Lijst, maar ook op de Europese lijst van bedreigde paddenstoelen, oftewel een zeer bijzondere vondst. Op begraafplaatsen worden, door het specifieke beheer, wel vaker bijzondere paddenstoelen ontdekt.

Dat er op begraafplaatsen zeldzame paddenstoelen kunnen worden gevonden is geen publiek geheim. Op de begraafplaats Heiderust te Rheden zag een lid van de Nederlandse Mycologische Vereniging op een mossige plek een compacte groep opvallend gele paddenstoelen. Het waren overduidelijk cantharellen maar ze leken niet op de bekende hanenkammen. De plooien of lijsten onder aan de hoed waren daarvoor teveel ontwikkeld en anders gekleurd.

Cantharellen bezitten geen plaatjes onderaan de hoed maar plooien of lijsten. Ze vallen mede om deze reden onder de plaatjesloze vlieszwammen (Aphyllophorales). Ze leven in symbiose met bomen. Op de vondstlocatie van begraafplaats Heiderust stonden verschillende loof- en naaldbomen waardoor niet precies kon worden gezegd met welke boomsoort de onbekende cantharellen in symbiose leefden.

Determinaties
Om welke soort cantharel het wel ging viel ten tijde van de vondst nog niets te zeggen. Er werden foto’s van gemaakt en een exemplaar werd mee naar huis genomen voor nadere studie. De cantharellen kwamen voort uit een gemeenschappelijke stronk en met enige moeite kon er een exemplaar worden losgepeuterd. Vanwege de kleur van de hoeden werd eerst gedacht aan de Oranje cantharel (Cantharellus friesii). Deze soort is niet is te vinden in het bestand van de NMV maar staat wel aangemeld op waarneming.nl.

De foto’s en de gegevens werden naar verschillende specialisten gestuurd die onafhankelijk van elkaar unaniem waren over hun oordeel. Het moest gaan om de Zwartwordende cantharel (Cantharellus melanoxeros). Dit betekent dat dit de tweede vondst is van Nederlandse bodem. De exemplaren van de eerste vondst van 14 oktober 2012 (Lichtenbelt bij Leuvenheim) zagen er wat anders uit omdat het al wat oudere exemplaren betrof.

Overigens is de Zwartwordende cantharel wat kleur betreft een variabele soort. De foto’s van in het buitenland gevonden exemplaren spreken wat dit betreft boekdelen. Vooral het beginnende zwart aan de randen van de hoedjes, de bleekgele stelen en de gelig grijze tot roze met adertjes verbonden plooien zijn kenmerkend voor de Zwartwordende cantharel. Het voorkomen in vergroeide clusters wijst ook op de Zwartwordende cantharel. De afzonderlijke exemplaren ontstaan uit een gemeenschappelijke “stronk”. Doorslaggevend is natuurlijk het zwart worden bij beschadiging en ouder worden van de paddenstoelen. Vanwege deze eigenschap wordt de soort in het Nederlands de Zwartwordende cantharel , in het Duits Schwärzender pfifferling, in het Frans Chanterelle noircissante en in het Engels Blackening chanterelle genoemd.

Voorkomen
De Zwartwordende cantharel komt in verschillende Europese landen voor en is overal min of meer zeldzaam. Buiten Europa is de soort een paar keer in Australië (Queensland) gevonden (in 1989 en 2001). In België is ze bekend van slechts één vondst (2001). Het meest worden Zwartwordende cantharellen nog gevonden in Frankrijk, Zweden, Italië, Duitsland en Spanje maar het aantal meldingen loopt terug. Daardoor staan ze op de Rode Lijsten van Frankrijk, Spanje, Oostenrijk, Denemarken, Duitsland, Noorwegen, Zweden, Finland en Hongarije. Hierbij moet opgemerkt worden dat niet alle landen over een Rode Lijst voor paddenstoelen beschikken. De achteruitgaande trend wordt geweten aan verzuring ,vermesting of verstoring van de standplaatsen bijvoorbeeld door grondverplaatsing of ontbossing. Omdat de Zwartwordende cantharel in heel Europa wordt bedreigd is hij opgenomen op de Lijst van bedreigde soorten van het ECCF (European Council for Conservator of Fungi). Deze lijst omvat 33 soorten die overal in Europa worden bedreigd.

De nieuwe locatie van de Zwartwordende cantharel is moeilijk te verklaren. Het kan niet anders dan dat het komt door het toegepaste beheer van de begraafplaats. De begraafplaats Heiderust ziet er opgeruimd en netjes onderhouden uit. Het gras op de gazons wordt kort gehouden en gevallen bladeren worden opgeruimd waardoor humusvorming wordt voorkomen. Dit consequente beheer heeft op de langere termijn blijkbaar zijn vruchten afgeworpen. Een begraafplaats als vluchtplaats voor bedreigde paddenstoelen.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto’s: Hannie Wijers; Martijn Oud