Hoogwater lastig voor kwartelkoning, kansrijk voor porseleinhoen

Bericht uitgegeven door Sovon Vogelonderzoek Nederland [land] op [publicatiedatum]

Hoe reageren soorten als de kwartelkoning en het porseleinhoen op de uitzonderlijk hoge waterstand van de rivieren? Vanaf zondag is met name in het oostelijke rivierengebied een groot aantal uiterwaarden ondergelopen. Naar verwachting zal het water vanaf komend weekend weer langzaam gaan zakken. Er zullen her en der plas-drassige stukken ontstaan, waarvan het porseleinhoen wellicht kan profiteren. Maar veel gebieden zijn juist niet meer geschikt voor kwartelkoningen, die niet van natte voeten houden.

Door de grote hoeveelheid neerslag in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland steeg het water in het rivierengebied begin deze week tot een extreme hoogte. Hoge waterstanden in juni zijn uitzonderlijk, alleen in de zomers van 1970 en 1983 voerde de Rijn bij Lobith meer water af dan nu. Het waterpeil bereikte donderdagavond zijn hoogste peil en zal naar verwachting in de komende dagen langzaam gaan zakken. De situatie die dan ontstaat, is cruciaal voor bijvoorbeeld de kwartelkoning en het porseleinhoen. De vraag is of de kwartelkoning zich elders wel succesvol vestigt, terwijl een moerassoort als het porseleinhoen juist kan profiteren van vochtigere uiterwaarden. Veel boeren hebben dit weekend uit voorzorg gemaaid in de uiterwaarden. Daarmee is veel hoge en kruidenrijke vegetatie, het ideale leefgebied voor de kwartelkoning, verloren gegaan.

Droge voeten
Kwartelkoningen zijn uiterst schaars in ons land. Ze komen bijna alleen nog maar voor in delen van het rivierengebied, sommige beekdalen en de akkers van Oost-Groningen. Het is een soort die gebonden is aan hoge, dichte vegetatie op droge grond, dus droge voeten. Laat gemaaide hooilanden en extensief beheerde akkers zijn favoriet, maar juist die gebieden zijn inmiddels schaars in Nederland. Kwartelkoningen arriveren vanaf eind mei, maar de meeste mannetjes zijn aan het einde van juni actief. Hun kenmerkende roep, een luid krassend ‘crex-crex’, is eigenlijk alleen ’s nachts te horen.

In het afgelopen weekend gingen tientallen tellers in de nachtelijke uren op pad om ‘crexen’ te zoeken. Volgens de coördinator van deze landelijke telling, Jan Schoppers, viel de oogst tegen: ‘Het lijkt tot nu toe een mager jaar voor de kwartelkoning te worden. Er zijn in totaal maximaal 30 exemplaren geteld in het land, een lage score ten opzichte van 2012. In dat jaar deed de kwartelkoning het wel aardig goed.’ Hij merkte op dat veel graslanden in de uiterwaarden uit voorzorg gemaaid zijn door de eigenaars. Ook de stukken met zogenaamde beheersmaatregelen, zoals een uitgestelde maaidatum. Daarmee is een deel van het geschikte kwartelkoningenbiotoop onbruikbaar geworden.

Natte voeten
Voor het porseleinhoentje pakt de hoge waterstand misschien juist heel voordelig uit. Het zakkende water kan mooie, drassige plasjes achterlaten, waar deze moerrassoort van kan profiteren. Natte voeten, die wil deze soort graag houden. Niet het krassende ‘crex-crex’, maar een fel, opzwepend ‘hwiiieet’ verraad de aanwezigheid van een porseleinhoen. Uit de jaren zeventig en tachtig zijn influxen bekend waarbij ineens tientallen vogels in natte uiterwaarden verschenen. Nu de uiterwaarden van de Elbe in Duitsland helemaal ondergelopen zijn, wijkt een deel van de porseleinhoentjes uit die streken misschien wel uit naar ons land. De komende weken is het spannend om na te gaan of de aantallen porseleinhoentjes toenemen.

Op www.kwartelkoning.nl en waarneming.nl zijn de waarnemingen van beide soorten te zien.

Tekst: Albert de Jong, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Foto: Peter Eekelder