Voor de Kroontjesknotszwam spant 2012 de kroon
Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie [land] op [publicatiedatum]
Het mag gezegd worden: koraalzwammen zijn doorgaans een streling voor het oog. We spreken over één van de meest spectaculaire koraalzwam-achtige paddenstoelen, die sinds kort veel moeite doet om van haar status ‘zeer zeldzaam’ af te geraken. Heuglijk nieuws voor mycologen en natuurfotografen dus.
De eerste vondst van de Kroontjesknotszwam (Artomyces pyxidatus) voor Vlaanderen dateert van amper tien jaar geleden: in 2002 aan de Hoge Blekker in Koksijde. Sindsdien verspreidde de soort zich geleidelijk naar andere plekken in Vlaanderen (in 2005 in de Nietelbroeken bij Kortessem en in 2007 in Zonhoven en Mortsel). Al die jaren bleef de soort bijzonder zeldzaam maar na de trage opmars lijkt hij eindelijk vaste voet aan de grond te krijgen. Intussen werd hij in alle Vlaamse provincies gevonden. 2012 blijkt een topjaar, met waarnemingen op minstens 14 verschillende locaties. In Nederland werd de soort pas in 2007 ontdekt maar foto's uit 2004 tonen aan dat de soort toen al in Nederland voorkwam. Voor één keer waren de Vlamingen de Nederlanders voor en koos Vlaanderen voor de Nederlandse naam Kroontjesknotszwam. Zoals de literatuur voorschrijft, wordt de Kroontjesknotszwam ook in Vlaanderen steeds gevonden op dood hout van abeel, wilg of populier.
Bij de eerste vondst in de duinen stelde het vrij kleine exemplaar van de Kroontjesknotszwam plaatselijke mycologen voor determinatieproblemen. De soort ontbreekt namelijk in de courant gebruikte zwammenliteratuur en lijkt enigszins op de Rechte koraalzwam. Die groeit eveneens op dood hout en heeft ook rechtopstaande, ranke vertakkingen. De Rechte koraalzwam is echter niet zo wit en vaak kleiner dan de Kroontjesknotszwam. Vooral de structuur aan de uiteinden van de vertakkingen verschilt: daar vind je de ‘kroontjes’ van de Kroontjesknotszwam, die ontbreken bij de veel algemenere Rechte koraalzwam.
Dat de opmars van de Kroontjesknotszwam in Vlaanderen mooi werd gedocumenteerd, is niet alleen het gevolg van het opvallende uiterlijk van de zwam, maar ook door het feit dat deze paddenstoel met zekerheid te determineren is op basis van foto’s alleen. Die vlieger gaat voor tal van zwammensoorten niet op. Op de website www.waarnemingen.be werden verschillende exemplaren van de Kroontjesknotszwam ‘ontmaskerd’ nadat ze waren ingevoerd als Rechte koraalzwam of koraalzwam spec.
Over de plaats van de Kroontjesknotszwam in de systematiek wordt al decennia lang gediscussieerd. De gelijkenis met een koraalzwam staat op zich immers niet garant voor een nauw verwantschap. Moleculair onderzoek toonde de voorbije jaren 'tot vervelens toe' aan dat zelfs de klassieke indeling in plaatjeszwammen, gaatjeszwammen en korstzwammen niet altijd de meest correcte verwantschappen weerspiegelt, integendeel zelfs. De Kroontjesknotszwam is dan ook niet echt verwant met koraalzwammen. Maar daarover was men het op basis van microscopische kenmerken halverwege de twintigste eeuw al eens. Achtereenvolgens werd de soort dan ondergebracht bij de knotszwammen, de pruikzwammen en in een eigen, aparte familie. Al in 1976 kwam de Nederlandse mycoloog Maas Geesteranus tot de conclusie dat de Kroontjesknotszwam samen met de plaatjeszwam-achtige Zaagplaten tot de Oorlepelzwamfamilie (Auriscalpiaceae) moest behoren. En ondanks (of eerder: dankzij) alle moleculair onderzoek houdt die conclusie nog steeds stand.
Tekst: Wim Veraghtert & Roosmarijn Steeman (Natuurpunt Studie)
Foto's: Leo Janssen