Ontwikkeling klimaat te reconstrueren uit veen
Bericht uitgegeven op [publicatiedatum]
Veen bestaat uit laagjes verteerde plantenresten. Die laagjes vormen samen een natuurlijk archief van het klimaat waarin het veen werd gevormd. Promovenda Judith Schellekens las de chemische vingerafdruk van dat archief.
De vorming van veen is een ingewikkeld proces. Planten verteren allemaal op hun eigen manier, afhankelijk van de chemische samenstelling van de plant. Die afbraak door micro-organismen wordt bovendien sterk bepaald door de beschikbaarheid van zuurstof. Lees: de waterspiegel en dus het klimaat. Veenprofielen zijn daardoor in principe geschikt om klimaat te reconstrueren.
Om dat klimaatarchief te lezen, keek Schellekens naar de moleculaire samenstelling van het veen. Ze gebruikte daarvoor het pyrolyseproces, de fragmentatie van organische stof onder invloed van hitte. De resulterende brokstukken werden vervolgens gescheiden, gedetecteerd en gekwantificeerd. Dat levert per veenmonster honderden brokstukken op die informatie geven over de soort planten in het monster en de mate van afbraak.
Schellekens deed dat met boorkernen van twee verschillende en goed gedocumenteerde venen, een door veenmos gedomineerd veen in Vuurland en een veen in het Spaanse Galicië dat hoofdzakelijk uit zegge- en grasachtige plantenresten bestaat. En de methode werkt, zo blijkt uit vergelijking van de resultaten met die van klassieke technieken.
Schellekens prikte en passant een mythe door. Veenmos breekt maar langzaam af. Algemeen wordt aangenomen dat dat komt door het hoge gehalte aan fenolen. Maar dat klopt dus niet. Fenolen worden juist snel afgebroken, ontdekte Schellekens. Een ander mechanisme moet dus de oorzaak zijn van de langzame afbraak van veenmos.
De promovenda ontdekte bovendien dat sommige veelgebruikte biomerkers, stoffen die wijzen op de aanwezigheid van bepaalde planten, zelf ook worden afgebroken. En omgekeerd worden merkers voor sommige afbraakprocessen beinvloed door de vegetatiesamenstelling. Het lezen van het veenarchief is een stukje ingewikkelder dan gedacht en de interpretatie van sommige veenarchieven moet daardoor op de schop.
Het ontrafelen van de processen in veen is meer dan een lesje geschiedenis. Een groot deel van de koolstofvoorraad op aarde ligt opgeslagen in veen. Het verdwijnen of ontstaan van veen kan klimaatverandering versterken of juist remmen. Kennis van veenprocessen helpt volgens Schellekens voorspellingen te doen over terugkoppelingen tussen venen en klimaatverandering.
Tekst: Roelof Kleis, Resource
Foto's: Gouwenaar; Hans Boll, Saxifraga