Zwermende vleermuizen op vrijersvoeten

Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie [land] op [publicatiedatum]

Eens de warme zomerdag voorbij is, blijft de warmte ’s avonds nog uren nazinderen. Zulke zwoele zomeravonden zijn ideaal om op stap te gaan, op zoek naar een lief. Dat geldt niet alleen voor mensen: ook vleermuizen gebruiken de warme zomeravonden om zich op vrijersvoeten te begeven. Zij zakken dan massaal af naar donkere plaatsen als forten en mergelgroeven om er te gaan zwermen.

Vleermuizen hebben een weinig tot de verbeelding sprekend gezinsleven: in de zomermaanden verblijven mannetjes en vrouwtjes in gescheiden groepen. Ook in de winter is er weinig contact. De dieren slapen doorgaans alleen, al verkiezen sommige soorten in kleine groepjes te slapen. Maar dan gaat het over lethargisch slapen, zonder veel sociale poeha of romantiek. Maar in de nazomer - afhankelijk van de soort van juli tot oktober - zoeken mannetjes en wijfjes elkaar wel op. Overdag zitten de dieren in hun zomerverblijven, de geslachten netjes gescheiden. ’s Avonds vliegen ze uit en dan gaan ze jagen op insecten. Maar niet enkel jagen: soms vliegen de dieren tientallen kilometers ver, richting winterslaapplaats. De vrouwtjes nemen hierbij hun jong in hun kielzog mee, om te gaan ‘zwermen’.

Zwermgedrag kan je herkennen doordat de dieren schijnbaar lukraak rondvliegen, zowel in als rond gebouwen. Dit zwermen heeft twee functies. Enerzijds gaan de oudere dieren hun winterverblijf inspecteren en verkennen de jongere dieren de locatie. Anderzijds is er een drukke uitwisseling van sociaal contact. Het is nu dat ze het moeten doen, want dit is het enige moment van het hele jaar dat mannetjes en wijfjes aandacht voor elkaar hebben. De mannetjes baltsen en proberen vrouwtjes te lokken om samen de ‘achterste kamertjes’ van het verblijf te gaan verkennen. Dit zwermen is uiteraard een heel belangrijk proces, want zonder zwermen is er geen paring. En voortplanting is nu eenmaal nodig om een soort in stand te kunnen houden.

Zwermlocaties van Europees belang

Er zijn in Vlaanderen weinig grote zwermlocaties bekend. Uiteraard wordt elke winterverblijfplaats vooraf door de dieren verkend, want anders zouden ze er in de winter niet kunnen slapen. Maar in Vlaanderen zijn de meeste winterverblijven klein, met maar een klein aantal dieren (en dan doorgaans nog van verschillende soorten): bunkers, kelders of ijskelders. Het spreekt voor zich dat de kans op het treffen van een geschikte partner daar niet zo groot is.

Vlaanderen heeft gelukkig ook een aantal grote winterverblijven. De Limburgse mergelgroeven zijn goed voor een kwart van de 13.000 getelde winterslapers in Vlaanderen, en de Antwerpse fortengordels herbergen naar schatting zelfs 6.700 dieren, meer dan de helft dus. In een eerder natuurbericht gaven we aan dat beide locaties van Europees belang zijn voor het voortbestaan van de vleermuizenpopulaties. Het is dan ook vooral in en rond deze mergelgroeven en forten dat er zwermgedrag gezien wordt. Het aantal dieren dat ’s nachts naar zo’n fort of groeve komt kan variëren. Op sommige locaties komen er maar enkele dieren, terwijl op de meest populaire plaatsen soms honderden dieren per nacht passeren.

Zwermende vleermuizen zijn zeer plaatstrouw. Dezelfde locaties worden jaar na jaar gebruikt, en de ontwikkeling van een nieuwe zwermlocatie duurt jaren. Dit maakt zwermlocaties zeer kwetsbaar. En het maakt ook de vleermuizen zelf kwetsbaar, want zwermen is een noodzakelijk proces voor het voortbestaan van vleermuizen.

De dieren zwermen voornamelijk op duistere plaatsen, en maken daarbij gebruik van zeer grote openingen om fort of groeve binnen te vliegen. Het ondoordacht plaatsen van een hek, het sluiten van een deur of het onoordeelkundig plaatsen van verlichting kan het hele zwermproces in één klap tot nul herleiden. Dit betekent dus dat er zorg gedragen moet worden voor zwermlocaties. werken of ingrepen aan en nabij winterverblijven, zelfs schijnbaar banale, moeten met degelijk advies van vleermuizenkenners gebeuren. En dat is des te belangrijker voor forten en mergelgroeven.

Natuurpunt, Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en de Vleermuizenwerkgroep organiseren op vrijdag 23 en zaterdag 24 augustus de Europese Nacht van de Vleermuis. Op 50 verschillende locaties in Vlaanderen krijgen duizenden mensen de kans om vleermuizen te zien, te horen en beter te leren kennen. Meer informatie over de actitviteiten vind je op www.nachtvandevleermuis.be.

Tekst: Wout Willems, Natuurpunt Studie
Foto's: Kris Boers, Diederik Willems, Wout Willems