Zeldzame vleermuis terug op de kaart in provincie Utrecht

Al sinds eind jaren negentig was bekend dat een groep tweekleurige vleermuizen (Vespertilio murinus) zijn verblijf had in Maarssenbroek. Na de ontdekking heeft de vleermuiswerkgroep Vecht en Plassengebied de kolonie nauwlettend gevolgd.

Ooit een grote groep

Op het hoogtepunt telde deze groep vleermuizen ruim honderd individuen. De afgelopen jaren ging het aantal hard achteruit en werden er bij bekende verblijfplaatsen geen tweekleurige vleermuizen meer aangetroffen. In 2019 werden voor de laatste keer bij een telling vleermuizen waargenomen die uit een verblijf kwamen. Hierbij bleef de teller op tien staan.

Kraamkolonie

In het voorjaar zoeken vrouwtjes vleermuizen elkaar op om hun zwangerschap gezamenlijk te ondergaan, de jongen te krijgen en groot te brengen. Bij vleermuizen heet zo'n groep een kraamkolonie. De tweekleurige vleermuizen gebruiken, net als veel andere vleermuissoorten, holtes in gebouwen. Denk dan aan de ruimtes in een spouwmuur of onder de dakpannen. Doordat er regelmatig ingrepen worden gedaan aan woningen zoals na-isolatie, dakrenovatie (dakkapel) of het plaatsen van zonnepanelen, bestaat het risico dat de vleermuizen daarmee hun verblijfplaats kwijtraken. Voor de groep die in Maarssenbroek niet meer werd waargenomen, is het zeer aannemelijk dat dit het geval is geweest.

Zoektocht

Wieneke Huls woont in Stichtse Vecht en is al lang betrokken bij de tweekleurigevleermuizenkolonie. Door de vastberadenheid van Wieneke en de leden van de vleermuiswerkgroep, zijn in de jaren na het verliezen van de bekende verblijfplaatsen wel waarnemingen geweest in en rond Maarssenbroek. Hoewel dat een hoopvol teken was, maakte het ook onzeker. Kloppen de waarnemingen wel? Zitten de vleermuizen ergens anders, en zo ja, waar dan?

Het waarnemen van vleermuizen tijdens hun vlucht gebeurt met speciale vleermuisdetectors. Deze maken de ultrasone echolocatie van vleermuizen hoorbaar voor onze oren. Door de zeldzaamheid van de soort en het feit dat het geluid van deze vleermuis sterke overeenkomsten vertoont met andere soorten, is het moeilijk om met zekerheid vast te stellen dat het om tweekleurige vleermuizen gaat.

Terugvinden

Omdat deze vleermuissoort zijn intrek neemt in gebouwen en zeer weinig voorkomt in Nederland, is de Zoogdiervereniging in gesprek gegaan met de provincie Utrecht en gemeente Stichtse Vecht. Met het verlenen van een pre-SMPvergunning en dus de start van het SMP-onderzoek, heeft de provincie Utrecht pro-actief onderzoek laten uitvoeren naar de tweekleurige vleermuis. Dit om al direct bij de start deze bijzondere soort extra te kunnen beschermen. Na het raadplegen van experts in binnen- en buitenland, is een zoektocht begonnen om nog meer vleermuisdetectorwaarnemingen te verzamelen. Met succes, want op meerdere plekken waren tweekleurige vleermuizen te horen. Zowel in Maarssenbroek als in het buitengebied waar de dieren hun voedsel verzamelen. De tweekleurige vleermuis eet namelijk vooral kleine vliegende insecten die in het natte buitengebied van de provincie ruim aanwezig zijn.

Gevangen

Nadat met nog meer zekerheid kon worden gezegd dat de tweekleurige vleermuis nog voorkomt in het gebied, is ingezet op het vangen en zenderen van een vleermuis. Voor een soort als deze is dat de enige manier om een verblijfplaats te vinden. Met speciale grote netten en lokapparatuur is een poging gedaan om een tweekleurige vleermuis ‘in het net te krijgen’. In de nacht van 8 op 9 juli 2024 is op vijf plekken in Maarssenbroek een vanglocatie opgezet.

Om kwart voor twee in de nacht was het raak! Twee vrouwtjes tweekleurige vleermuizen vlogen in het net.

Gevonden!

De vrouwtjes vleermuizen hadden overduidelijk recent hun jong of jongen gekregen. Dat is te zien aan de tepel en melkklieren. De tweekleurige vleermuis is daarin een uitzondering op andere soorten in Nederland. De overige 17 soorten vleermuizen hebben – net als wij mensen – twee tepels. De tweekleurige vleermuis heeft aan weerskanten een dubbele tepel, dus vier in totaal. Toen met zekerheid was vastgesteld dat de vrouwtjes jongen hadden, zijn beide uitgerust met een piepklein zendertje, niet groter dan een erwt. Dit zendertje geeft een signaal af dat met antennes kan worden gevolgd. Binnen een uur was de verblijfplaats van de twee gezenderde vleermuizen gevonden; een paar straten verwijderd van de vangplek.

Volgen en beschermen

Nu de kolonie is gevonden, is het van belang dat de groep vleermuizen goed in de gaten wordt gehouden. De verblijfplaatsen moeten goed in kaart worden gebracht en in beeld blijven. Alleen op die manier kan deze zeldzame en iconische vleermuis voortbestaan en op de lijst van 18 soorten vleermuizen in Nederland blijven.

Tekst: Erik Broer en Wieneke Huls, Zoogdiervereniging; René Janssen, Bionet Natuuronderzoek
Foto's: Erik Broer, Carola van der Tempel