Spectaculaire winterpaddenstoelen na barre kou

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging op woensdag 10 februari 2010

Wie in dit barre winterhalfjaar de schitterende “Rode kelkzwammen” ziet wordt daar lyrisch van. Deze rode bekerzwammen komen vaak na de eerste nachtvorst al tevoorschijn en trotseren vorst, sneeuw en ijs. Kelkzwammen bezitten zoveel antivries dat ze vorst tot - 15° Celsius doorstaan. De afgelopen koude periode heeft dat wel weer bewezen.

De eerste kelkzwammen kunnen al in oktober verschijnen en de laatste zijn soms nog in april te zien. Het zijn dus echte winterpaddenstoelen. De vruchtlichamen doorstaan soms de hele winterperiode. Maar als het in maart zonnig en warm wordt, kunnen ze ineens ineenschrompelen en snel verdwijnen. Veel exemplaren worden door dieren aangevreten.

Kelkzwammen zijn van binnen vermiljoen- tot scharlakenrood en van buiten vuilwit tot rozerood. Ze hebben een vrij lange witte steel waarmee ze in dode takken en stammen wortelen. Kelkzwammen hebben een diameter tot ongeveer 10 centimeter en groeien op, vaak bemoste, liggende takken die iets ingegraven in vochtig voedselrijk loofbos liggen. Het verschil in pigment (carotenoïden) kan in uitzonderlijke gevallen ook oranje, gele en witte exemplaren opleveren. Witte exemplaren zijn tot nu toe alleen van Oostelijk Flevoland bekend.

In Nederland komen twee soorten voor die beide gewoonlijk rood zijn en die je niet met het blote oog van elkaar kunt onderscheiden. Tot 1984 werden ze dan ook als één soort gezien. Het meest algemeen is de Krulhaarkelkzwam (Sarcoscypha austriaca); de Rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea) is zeldzamer. Zwaartepunt van het voorkomen van beide soorten voor Nederland vormen de IJsselmeerpolders; ons onderzoeksgebied waar we al 10 jaar inventariseren. Er zijn houtsoorten waarop beide soorten  kunnen voorkomen, onder andere Wilg en Hazelaar. Daarnaast is de Krulhaarkelkzwam bij voorkeur op Els en Esdoorn te vinden terwijl de Rode kelkzwam juist een voorkeur voor takken van Es, Iep en Beuk heeft. Beide kelkzwammen kunnen in hetzelfde gebied voorkomen.

Zoek eens in je eigen omgeving naar deze prachtige en fotogenieke paddenstoelen.

Tekst van Gerrit & Yvonne van Duuren Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: boven Mans van der Burg, onder Menno Boomsluiter