Het is weer tijd voor de Rode kelkzwam

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Ook in de barre wintermaanden komen paddenstoelen voor. Vorige week waren de Rode kelkzwammen nog begraven onder de sneeuw. Wie nu het bos in gaat heeft een kans deze zeldzame paddenstoelen te vinden.

In Europa komen vier soorten kelkzwammen voor, waarvan in ieder geval twee soorten in Nederland worden gevonden: de Krulhaarkelkzwam (Sarcoscypha austriaca) en de Rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea). Vooral in de IJsselmeerpolders zijn beide soorten soms in hetzelfde bos aan te treffen. Alleen met een microscoop is het verschil tussen de soorten waar te nemen. Alle soorten zijn scharlakenrood en hebben een diameter van ongeveer vier tot maximaal tien centimeter. Een enkele keer wordt een gele of witte vorm gevonden. Er zijn houtsoorten waarop ze beiden voorkomen: onder andere Wilg en Hazelaar. Daarnaast is de Krulhaarkelkzwam bij voorkeur op Els en Esdoorn te vinden terwijl de Rode kelkzwam juist een voorkeur voor takken van Es, Iep en Beuk heeft. Een derde soort die (nog niet) waargenomen is in Nederland heeft een voorkeur voor takken van de Linde.

Vruchtlichamen verschijnen meerdere jaren op dezelfde tak en blijven, als ze niet opgegeten worden, gedurende de wintermaanden tot wel vier maanden aanwezig. Zowel de sporen als de vruchtlichamen kunnen zeker 18 graden vorst verdragen, en grote schommelingen tussen de dag- en nachttemperatuur.

Hoewel de vruchtlichamen slecht tegen droogte kunnen, is uit experimenten gebleken dat het mycelium daar wel goed tegen kan en zelfs tot tien jaar later onder gunstige omstandigheden weer vruchtlichamen produceert. Hoewel niet bewezen, lijkt het erop dat kelkzwammen nog levende takken infecteren waarbij het houtweefsel gedurende gunstige (vochtige) perioden verteerd wordt. Pas nadat de takken afgevallen zijn en permanent in een vochtige omgeving liggen, waarbij ze vaak bedekt raken met mos, beginnen zich op de takken vruchtlichamen te vormen. Daarna gebeurt dit ieder opnieuw totdat de tak volledig verteerd is.

Rode kelkzwammen zijn echte winterpaddenstoelen. Ze verschijnen als het koud wordt, soms al in november, en verdwijnen medio maart. Slakken, springstaarten en insektenlarven eten er graag van; wellicht speelt de rode kleur een rol in het lokken van deze dieren. Zodra het weer wat opwarmt, zullen de kelkzwammen als sneeuw voor de zon verdwijnen.

Tekst: Menno Boomsluiter Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Atte van den Berg, Menno Boomsluiter, Nederlandse Mycologische Vereniging