Krulhaarkelkzwammen zijn prachtig

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Kelkzwammen komen in het winterhalfjaar tevoorschijn. Als je in februari een wandeling maakt door een bos dan heb je tegenwoordig een gerede kans om kelkzwammen tegen te komen. Het is de Nederlandse kelkzwammen de laatste decennia behoorlijk voor de wind gegaan. Op de vorige Rode Lijst (1989) stonden de kelkzwammen nog als potentieel bedreigd genoteerd maar tegenwoordig is daar geen sprake meer van. Op de nieuwe Rode Lijst (2008) schitteren ze door afwezigheid. Een ontmoeting met een kelkzwam is tegenwoordig de normaalste zaak van de wereld.

Dankbaar onderzoeksobject
Kelkzwammen behoren zonder twijfel tot de mooiste zakjeszwammen of ascomyceten. In het winterse bos waar donkere kleuren domineren zijn kelkzwammen een lust voor het oog met hun rode kelken en lichtere buitenkanten. In Nederland komen met zekerheid twee soorten kelkzwammen voor; de Krulhaarkelkzwam (Sarcoscypha austriaca) en de Rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea). Beide soorten zijn rood en kleurvariaties komen (zeldzaam) voor. De twee Nederlandse kelkzwamsoorten leven op loofhoutsoorten die in een reeds gevorderde staat van vertering verkeren. De toename van kelkzwammen wordt wel geweten aan de veranderde inzichten van het bosbeheer waarin plaats is voor meer dood hout in de bossen.

Onvruchtbare vorm
De twee soorten kelkzwammen zijn in het veld niet met zekerheid uit elkaar te houden. Bij gericht onderzoek naar bijvoorbeeld de verspreiding van de twee soorten moet de microscoop er aan te pas komen. Het verschil in microscopische details tussen de Rode en Krulhaarkelkzwam werden in het natuurbericht van 5 maart 2014 uit de doeken gedaan.

Er is ook nog een onvruchtbare of anamorfe vorm bekend van de Rode kelkzwam die door de mycoloog Marin Molliard in 1904 voor het eerst werd beschreven als Molliardiomyces eucoccinea. Het schijnt een waar huzarenstukje te zijn om deze onopvallende anamorfe Rode kelkzwam te vinden. Van het voorkomen van de anamorfe vorm van de Krulhaarkelkzwam is niets bekend.

De Krulhaarkelkzwam komt in Nederland meer voor dan de Rode kelkzwam. De Krulhaarkelkzwam is vrij algemeen, de Rode kelkzwam is matig algemeen. Op wereldniveau geven de verhoudingen in het voorkomen echter een heel ander beeld.

Voorkomen op wereldniveau
Tijdens een excursie naar het Robbenoordbos in het noorden van Noord-Holland werden, zoals hier gebruikelijk, tientallen kelkzwammen gevonden. Van elke groeilocatie werd een exemplaar meegenomen voor microscopische determinatie waarna bleek dat het allemaal ging om de meest algemeen voorkomende Krulhaarkelkzwam. Er werd naderhand wat gemopperd want men had gehoopt op de zeldzamere “echte” Rode kelkzwam. Maar is dat wel terecht?

De Krulhaarkelkzwam is bekend van Europa en Noord-Amerika en ze wordt hier overwegend in de meer noordelijke gebieden gevonden. Vooral in het boreale district en bijvoorbeeld algemeen in Noorwegen waar ze bekend is tot aan het noordelijk gelegen Bodö, vlak bij de poolcirkel. Ook in het Centraal Europese gebergte (submontane gebied) wordt ze gevonden. In Canada werd ze ten westen van de Hudsonbaai gevonden bij Saint-Bruno-de-Montarville. In de Verenigde Staten komt ze vooral voor aan de noordoostkust in de staten Maine, New Hampshire en New York. De Krulhaarkelkzwam is een soort van gematigde tot polaire standplaatsen.

De Rode kelkzwam kent een veel grotere verspreiding en komt behalve in heel Europa ook in Noord-Amerika (Canada, VS, Alaska), Zuid-Amerika (Mexico, Chili), Afrika, Azië (Japan, India), Australië en Nieuw-Zeeland voor en wordt daarom als kosmopolitisch beschouwd. Hoewel kelkzwammen tot de echte winterpaddenstoelen behoren waarbij vorst goed wordt verdragen komen er ook kelkzwamsoorten voor in andere klimaatzones zoals onze eigen Rode kelkzwam.

Hoewel de Krulhaarkelkzwam in Nederland algemener is dan de Rode kelkzwam is dat op wereldschaal zeker niet het geval. Dus niet mopperen als er tijdens een excursie alleen maar Krulhaarkelkzwammen worden gevonden.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto’s: Rob van ’t Woud; Freek van Loon; Ruud van Middelkoop