Het gewoon sneeuwklokje komt al weer in bloei! Zie het in 300-jarig perspectief

De bloei van het gewoon sneeuwklokje markeert voor velen de start van de voorlente. Een teken dat de winter er weer bijna op zit, dat het groeiseizoen begonnen is en dat de lente in aantocht is. “Dat lieve blanke klokje, met zijn drie groene boogjes en zijn goudgeel hartje, dat zoo sierlijk in de lentewind kan wiegelen op de slanke, dunne stengel.” Een prachtig citaat uit ‘Het Sneeuwklokje’. Het openingsverhaal van Eli Heimans in de eerste De Levende Natuur, dat verscheen in maart 1896 en online beschikbaar is. Het was voor mij een verrassing dat Heimans samen met de andere twee redacteuren Jac P. Thijsse en collega-onderwijzer en insectenkenner J. Jaspers jr. het sneeuwklokje 125 jaar geleden een zo prominente plek gaven. Een verrassing omdat ik sinds maart vorig jaar voorzitter ben van de Heimans en Thijsse Stichting en het sneeuwklokje een van mijn lievelingsbloemen en voor mij een belangrijk onderzoeksobject is.

6000 bloeiwaarnemingen

Het moment waarop het sneeuwklokje bloeit, is in de afgelopen twintig jaar uitgegroeid tot een van de indicatoren van het effect van klimaatverandering op de natuur. Dit kon omdat sinds 1868 in 78 jaar zo’n 6000 bloeiwaarnemingen zijn gedaan door vrijwilligers. Uit de periode 1868 tot en met 1898 zijn bijna 300 bloeiwaarnemingen beschikbaar. Het gewoon sneeuwklokje bloeide eind negentiende eeuw gemiddeld rond 16 februari. In de periode 1940 tot en met 1968 werden zo’n 2700 bloeiwaarnemingen geregistreerd. Het gewoon sneeuwklokje bloeide toen gemiddeld rond 22 februari. Sinds de start van het Nederlandse fenologienetwerk De Natuurkalender in 2001 op initiatief van Wageningen University en het BNNVARA radioprogramma Vroege Vogels zijn tot nu toe ook al zo’n drieduizend bloeiwaarnemingen gemeld. Gemiddeld werd het gewoon sneeuwklokje de afgelopen twintig jaar rond 30 januari voor het eerst in bloei gezien. Dat is dus gemiddeld drie weken eerder dan vijftig jaar geleden.

Bloei half januari in zeer warme winter

In Figuur 1 staat de mediaan van de bloei uitgezet tegen de gemiddelde temperatuur in de maanden december en januari. De mediaan valt op de dag dat de middelste waarneming in dat jaar is doorgegeven. Als er in een jaar 50 bloeiwaarnemingen worden doorgegeven is de mediaan de dag waarop de 25^ste bloeiwaarneming is doorgegeven. Bij een zeer warme winter komt de mediaan uit rond half januari. De eerste sneeuwklokjes worden dan al ruim voor de jaarwisseling gezien. In een zeer koude winter bloeit het sneeuwklokje pas rond half maart.

Verwachting 2021: 1 februari

De variatie in bloei van jaar tot jaar wordt voor zo’n vijftig procent verklaard door de gemiddelde temperatuur. Op basis van de relatie tussen temperatuur en bloeidatum (de rechte lijn in Figuur 1) kan met redelijke waarschijnlijkheid het moment van bloei berekend worden voor de jaren dat er geen bloeiwaarnemingen zijn maar wel temperatuurgegevens. Voor Nederland zijn bij het KNMI maandelijkse temperatuurgegevens beschikbaar vanaf 1706. Figuur 2 geeft de berekende bloei voor alle jaren sinds 1706 en de waargenomen bloei voor de drie periodes: 1868 tot en met 1898, 1940 tot en met 1968 en 2001 tot en met 2020. Met dit regressiemodel kunnen we ook een schatting geven voor de mediaan voor 2021. De gemiddelde temperatuur in december en januari komt waarschijnlijk uit op 4,7 °C. De mediaan komt dan naar verwachting uit op 1 februari.

Sneeuwklokjes GrowApp-timelapse

Of de sneeuwklokjes in mijn tuin in Ede dan ook in bloei staan is nog even afwachten. Sinds 30 december 2018 heb ik met de GrowApp al honderd foto’s gemaakt van een hoekje in de tuin waar sneeuwklokjes staan naast de klimop en tussen de lelietjes-van-dalen. De GrowApp maakt er automatisch een timelapse-video van. Ik begin dus met mijn derde sneeuwklokjesbloeiseizoen. Tot nu toe loopt de ontwikkeling nog redelijk gelijk op met de voorgaande twee jaar. De GrowApp is ontwikkeld door De Natuurkalender in het kader van het GLOBE-programma, een citizen science-programma waarbij scholieren samenwerken met wetenschappers.

Voeg jouw sneeuwklokje ook toe aan de reeks

Volg met ons het ontluiken van de lente en geef ook jouw eerste bloeiwaarneming van het gewoon sneeuwklokje door via Natuurkalender.nl (Let er op dat je niet een waarneming van het breedbladig sneeuwklokje doorgeeft want die bloeit beduidend eerder). Je kunt je waarneming anoniem doorgeven of met je Nature Today-account. Als je eerst inlogt voordat je je waarneming doorgeeft, kun je je eigen waarnemingen later terugzien en vergelijken met je eigen waarnemingen in andere jaren. Heb je nog geen Nature Today-account? Je kunt je hier registreren. Je kunt dan ook gelijk gratis de dagelijkse of wekelijkse nieuwsbrief met alle natuurberichten van Nature Today ontvangen.

Met De Natuurkalender kijken we naar veel meer soorten dan het gewoon sneeuwklokje. Bekijk voor januari en februari welke planten en dieren je allemaal door kunt geven.

Tussen tien en twee

Ter afsluiting nog een citaat van Heimans uit ‘Het Sneeuwklokje’: “Als ge het klokje goed wilt bekijken, moet ge er dus tusschen tien en twee bij zijn. Dan ziet ge wellicht metéén dat het sierlijk bloempje, ook nog andere dan menschen oogen trekt, dat er ook nog andere bloemenvrienden zijn. Dan komen de bijen eens kijken; de bijen, die ook al door de zoete lente-lucht uit de korf naar buiten zijn gelokt; zij feliciteeren op hun manier, met blij gegons, de mooie vroegeling met de lente en met de gelukkig doorstane winter; ze gaan er na de eerste kennismaking heel familiair mee om.” (Heimans 1986)

De mooie en interessante tekst van Heimans over het sneeuwklokje inspireren extra om in de geschiedenis van de Nederlandse natuurbescherming te duiken en deze levend te houden. De Heimans en Thijsse Stichting doet dit door het beheer van een rijke bibliotheek en het beschikbaar stellen van archief- en documentatiemateriaal aan een breed publiek. De Stichting stimuleert ook het debat over natuurbescherming en natuureducatie middels de organisatie van een jaarlijks symposium, het publiceren van nieuwsberichten en het uitreiken van de Heimans en Thijsse Prijs. Dit jaar wordt hij weer uitgereikt. Nominaties kunnen tot 15 maart ingestuurd worden. Zie je ook de waarde van deze activiteiten? Wordt dan ook donateur van de Heimans en Thijsse Stichting.

Veel plezier met de ontluikende voorlente.

Tekst en foto’s: Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University, Heimans en Thijsse Stichting, Stichting GLOBE Nederland