Beschermde natuur in Europa schiet tekort voor trekkende zangvogels

Veel trekvogelpopulaties zijn de afgelopen jaren in aantallen afgenomen. Vaak is menselijke activiteit hier de oorzaak van: verlies aan leefgebied, intensief landgebruik en klimaatverandering. Binnen de Europese Unie is afgesproken dat in 2030 30 procent van het landoppervlak uit beschermde natuur moet bestaan. Kunnen trekvogels hier voldoende van profiteren? Natuurgebieden zijn vaak beschermd op grond van daar voorkomende populaties broedvogels. Voor watervogels zijn ook vaak belangrijke doortrek- en overwinteringsgebieden beschermd, denk aan de Waddenzee. Maar hoe zit het met zangvogels die doorgaans veel minder geconcentreerd gebruikmaken van gebieden en waarvan de doortrekgebieden sterk variabel zijn? 

Vogeltellingen

Om te achterhalen hoeveel leefgebied van trekvogels goed beschermd is, berekenden de onderzoekers van een internationaal onderzoeksteam met behulp van vogelwaarnemingen verzameld in het EuroBirdPortal (zie onderaan deze pagina) hoe de wekelijkse verspreiding van dertig soorten trekkende zangvogels overlapt met beschermde natuurgebieden in Europa en met beleidsdoelen om deze gebieden uit te breiden. Met de huidige norm dat 17 procent van het landoppervlak een beschermde status moet hebben, geldt voor zeventien van de dertig onderzochte soorten dat het areaal beschermde natuur in Europa momenteel voldoende bescherming zou bieden tijdens hun verblijf. Voor geen van de onderzochte soorten zou dat echter gelden als de 30 procent-norm van de doelstelling voor 2030 wordt aangehouden. 

Boerenlandvogels slechtst beschermd

Voor de Beflijster is het grootste aandeel van het leefgebied momenteel beschermd. Gemiddeld over het jaar heeft 35 procent van de gebieden waar de Beflijster in Europa verblijft een beschermde status. Voor de Ortolaan, een soort die vooral in agrarisch gebied leeft, was dat slechts 9 procent. Over het algemeen zijn soorten van het boerenland het slechtst af. De onderzoekers verklaren dit doordat doorgaans de economisch minst rendabele gebieden een status als natuurgebied krijgen, terwijl de landbouwgebieden intensief gebruikt worden en amper beschermd zijn. 

De onderzoekers concluderen ook dat het oppervlakte beschermd gebied waarbinnen een vogelsoort leeft een positief verband heeft met de populatieontwikkeling over de langere termijn. Hoe meer leefgebied van de trekvogels beschermd is, hoe positiever hun populatietrend doorgaans is. Dit geeft aan dat het inzetten op beschermde gebieden zin heeft, zolang dit ook gebeurt met kennis van zaken over de gebieden die door de trekvogels gebruikt worden. 

Het nut van jaarrond tellen

Voor dit onderzoek zijn verspreidingskaarten per week gemaakt op basis van tellingen uit heel Europa. Om een beeld van de verspreiding van vogels door het hele jaar te hebben, is het belangrijk om jaarrond te tellen. In Nederland dragen vogelaars daar aan bij met complete lijsten uit LiveAtlas, de Jaarrond Tuintelling en trektellingen. Deze lijsten vertellen namelijk ook veel over het voorkomen van vogels buiten de broed- en wintergebieden, bijvoorbeeld tijdens de najaarstrek. Uiteraard worden ook de broed- en watervogeltellingen meegenomen. Informatie over het jaarrond voorkomen van vogels kan uiteindelijk helpen om ze beter te beschermen.

EuroBirdPortal

Het EuroBirdPortal (EBP) is een project onder auspiciën van de European Bird Census Council (EBCC), bekend van onder meer de Europese broedvogelatlas en de Farmland Bird Index. EBP verzamelt tellingen en waarnemingen via zogenaamde waarneemportals, vaak nationaal georganiseerd. In Nederland levert Sovon de tellingen en ook de gegevens van Waarneming.nl worden gebruikt. Dat levert miljoenen gegevens op waarbij van dag op dag de verspreiding van vogelsoorten in bijna heel Europa bekend is. Op EuroBirdPortal kun je ‘live’ de bewegingen van tal van vogelsoorten over Europa volgen.

Meer informatie

• De studie: 'Expanding protected area coverage for migratory birds could improve long-term population trends', gepubliceerd in Nature Communications.

Tekst: Sovon Vogelonderzoek Nederland
Beeld: Peter de Boer (leadfoto: Beflijster); Sovon Vogelonderzoek Nederland