De warmwaterlelie (Nymphaea thermarum) zit sinds 2019 in de collectie van Diergaarde Blijdorp. Het bijzondere van deze soort is dat hij sinds 2008 officieel is aangemerkt als ‘Uitgestorven in het Wild'. Alleen enkele botanische tuinen buiten Rwanda hadden de soort nog in de collectie en kweekten daar in hun eigen tuin mondjesmaat mee. De soort kreeg binnen de ‘grote botanische tuinen’ pas echt een opleving toen ook Kew Gardens de soort in 2010 onder de aandacht bracht. Het lukte om meerdere exemplaren te kweken, die ook konden worden verdeeld onder andere botanische tuinen.
Thermische bronnen
De warmwaterlelie kwam uitsluitend voor in de buurt van enkele thermische bronnen, in een beperkt toegankelijk gebied. Het verdwijnen en verleggen van de bronnen veroorzaakte het verdwijnen van de laatste groeiplaatsen. Met zijn kleine formaat van blaadjes en bloemen is hij binnen de waterleliefamilie een echt buitenbeentje. Ook om het feit dat de plant meer een moerasplant is dan een een echte waterplant, zoals zijn andere familieleden. Kortom, de enkele botanische tuinen (ongeveer 23) die deze warmwaterlelie hadden, konden een educatief verhaal kwijt over het verdwijnen en uitsterven van soorten in het wild en de rol die zij hadden om deze soort te behouden. Daar bleef het eigenlijk bij.
Het juiste recept vinden
Via de Hortus botanicus Leiden kreeg Blijdorp in 2019 een aantal zaden van deze waterlelie met een bijzonder verhaal. Het lukte om van de zaden redelijk wat volwassen planten te kweken, maar in de jaren daarna ging dat steeds minder goed. Ook in Leiden vielen de kweekresulaten steeds wat tegen. De planten produceerden veel zaden, die ook goed kiemden, maar uitgroeien tot volwassen planten van een volgende generatie lukte niet meer.
Blijdorp besloot eind 2023 dat het tijd werd om zogenaamde ‘best practice guidelines’ te gaan schrijven. Een soort receptenboek, dat alle informatie (successen en mislukte kweekpogingen) van alle bekende tuinen zou bundelen en waaruit conclusies konden worden getrokken om met ‘het juiste recept’ veel meer plantjes te kweken en de populatie 'ex-situ' – in de tuinen en niet op de plek van oorspong – te versterken. Besloten werd om sponsoring te vinden voor een ruimte op de kwekerij van de botanische afdeling, waarin we met flexibele opstellingen van waterstanden, temperaturen en verlichting beter onderzoek konden doen naar de ecologie en biologische eigenschappen van de plant.
Met de uitbreiding van vier kweekbakken kunnen veel meer planten langere tijd worden bestudeerd, en ook in waterpartijen voor de schermen aan het publiek worden getoond. Zaak is nu om de genetische variatie te vergroten en materiaal uit te wisselen met tuinen die (nog wel) succesvol kweken. Ervaringen uitwisselen, dat recept vastleggen, voorkomen dat een bijna uitgestorven plantensoort toch nog door onze vingers glipt! Dat is het doel voor de komende jaren.
Veldwerk in Rwanda
In november 2023 verscheen er een persbericht van het National Herbarium of Rwanda (NHR). Botanici hadden groeiplaatsen gevonden van de uitgestorven gewaande warmwaterlelie! Fantastisch nieuws, wekenlange zoektochten hadden iets opgeleverd. Het nieuws werd gedeeld met andere botanische tuinen. Vrijwel direct is contact opgenomen met het team ter plaatse. Omdat de soort nog maar een paar weken tot impactsoort was bestempeld binnen Blijdorp, heeft de Diergaarde eraan bijgedragen dat de soort ook in Rwanda veilig kon worden gesteld. Er werden contacten gelegd en (als enige Westerse botanische tuin buiten Rwanda) werd een financiële bijdrage geleverd aan het veldwerk dat nodig was om de laatste groeiplaatsen te vinden en de planten te analyseren.
Om beschermingsmaatregelen goed uit te werken, is het belangrijk dat de soort een andere status krijgt binnen de reglementen van de IUCN, van 'Uitgestorven in het Wild’ naar ‘Kritiek Bedreigd’. Om dit voor elkaar te krijgen is samenwerking met instanties in Rwanda en de andere botanische tuinen van het grootste belang. Blijdorp draagt bij aan die ontwikkelingen en heeft inmiddels nauwe banden met het NHR, voor de langere termijn en wellicht in de toekomst ook voor andere bedreigde soorten uit dit unieke gebied.
Toekomstbestendig
Om een soort te beschermen en voor uitsterven te behoeden, is het zaak dat de populaties van de warmwaterlelie zowel in Rwanda als in de botanische tuinen verspreid over de wereld op een goede manier (genetisch) worden beheerd. Ook moeten er maatregelen worden getroffen om de leefgebieden te beschermen. Diergaarde Blijdorp kan met een relatief kleine kweekopstelling dat verschil maken. Zo worden de warmwaterlelies niet meer als exclusief gezien, als ware het een levend museumstuk, maar als een bewijs dat bedreigde plantensoorten technisch gezien niet meer hoeven uit te sterven. Vanaf nu kan warmwaterlelie een heel andere rol worden toebedeeld.
De Vrienden van Blijdorp hebben besloten dit project te steunen. De ontwikkelingen rondom de warmwaterlelie gaan snel en lopen figuurlijk gezien op ‘goede stoom’. Deze impactsoort van Blijdorp kan als voorbeeld voor andere bedreigde soorten worden gezien, als de omstandigheden elkaar op het juiste moment zijn te combineren en belanghebbenden bij elkaar worden gebracht.
Meer informatie
- Diergaarde Blijdorp is een van de leden van de Nederlandse Vereniging van Botanische Tuinen.
Tekst: Louwerens-Jan Nederlof, Collectiebeheerder Botanische Afdeling Diergaarde Blijdorp, bewerking Marcel Kreuger
Foto's: Diergaarde Blijdorp