Plant & mens: djeruk purut

Hesperide, dat is de naam die biologen aan de vorm van deze vruchten geven. Ze verwijzen naar de Hesperiden, nimfen uit de Griekse mythologie. Die bewaakten in het land Hesperia de boom met de gouden appels. Die appels waren een huwelijkscadeautje van Gaia aan Zeus en Hera, ze schonken degene die ervan at de onsterfelijkheid. Die gouden appels kunnen geen sinaasappels geweest zijn want die waren nog niet bekend in de Griekse oudheid. Sinaasappels (Citrus sinensis) zijn vandaag de dag wereldwijd verkrijgbaar en iedereen kent ze wel, maar je verwacht niet dat het geslacht Citrus tot de wijnruitfamilie behoort – net als wijnruit (Ruta graveolens), Sichuanpeper (Zanthoxylum bungeanum) en een hele lijst aan bekende en minder bekende Citrussen. Het geslacht Citrus is van groot economisch belang. De oorspronkelijke groeiplaatsen liggen in het gebied van India en zuidelijk China tot Noord-Australië.

Kom luisteren, proeven en meepraten!

Wil je meer weten over de Citrus, kom dan op vrijdagmiddag 29 november naar de Hortus in Leiden. Daar is het eerste Science Café van een reeks in het thema 'Plant & mens’, het jaarthema 2025 van de samenwerkende botanische tuinen.

Gezondheid

In het boek ‘50 planten die de geschiedenis veranderd hebben’ zijn vier pagina's ingeruimd voor de sinaasappel. Beroemde, of inmiddels vaak beruchte, zeevaarders konden hun bemanning gezond houden door ze verse sinaasappels te geven. Zo voorkwamen ze de gevreesde ziekte scheurbuik, een grote plaag voor de zeventiende-eeuwse zeelieden. Je kreeg donkere vlekken op je huid, je tanden gingen loszitten, er ontstonden bloedingen. Het collageen werd afgebroken en een nare dood was niet ver weg. Met sinaasappels – later vaak vervangen door citroenen, die langer houdbaar waren – hield je de ziekte op afstand.

Andere bekende Citrussoorten zijn de mandarijn (Citrus reticulata), citroen (Citrus medica var limon), limoen (Citrus x aurantifolia) en grapefruit (Citrus x paradisi). In de Aziatische keuken worden blad en vrucht van limoenblad of djeruk purut (Citrus hystrix) gebruikt; het blad meestal als djeruk purut (op verschillende manieren gespeld), de vrucht als djeruk lime.

Genoom

Het kweken en veredelen van Citrus wordt al meer dan vierduizend jaar gedaan. Veel soorten zijn niet uit het wild bekend. Het genoom van Citrus is helemaal uitgeplozen. Limoenblad en pomelo (Citrus maxima) zijn zeer waarschijnlijk de voorouders zijn van de limoen. Limoenblad wordt ook wel Mauritius papeda, makroet of citroenblad genoemd; in Indonesië heet het blad djeruk purut, in Thailand bai makroet. Het komt in heel Zuidoost-Azië voor. Het geurige blad speelt een grote rol in de keuken van Thailand en Laos, waar de plant oorspronkelijk vandaan komt is niet meer te achterhalen.

De plant groeit uit tot een boom van zo’n twaalf meter hoog met kantige, afgevlakte jonge takken en korte doorns; de meeste Citrussen hebben doorns. Het donkergroene blad bestaat uit twee delen. De kleine, bobbelige vruchten (formaat van een limoentje, zo'n zeven centimeter groot) kunnen gebruikt worden voor sap; de schil rasp je, en is net iets anders van smaak dan die van limoentjes. Ze worden ook gebruikt voor shampoo. De blaadjes zijn bij de toko te koop, soms vers, vaak in gedroogde of bevroren vorm; de laatste behouden hun geur beter dan gedroogde blaadjes. Je eet de blaadjes meestal niet op, maar voegt ze in hun geheel toe en haalt ze later weer uit het eten, net als bij laurierblad. Het zijn ‘blaadjes met een kenmerkende ‘wespentaille’, zoals meer Citrussoorten dat hebben. Het lijken twee blaadjes, maar het kleintje is de bladsteel die op blaadjes lijkt. Tegenwoordig kunnen we pakjes djeruk purut bij Chinese supermarkten uit de diepvries kopen; je kunt ze in de diepvries lang bewaren.

Bergamot, cedraat, citroen, clementine, grapefruit, kumquat, limette, limoen, mandarijn, pomelo, pomerans, pompelmoes, bittere sinaasappel, sevilla sinaasappel. zoete sinaasappel, zure sinaasappel, sukade, tangarine – snuffel eens rond in een toko, de Markthal in Rotterdam of op andere plekken waar veel Citrus te koop is.

Meer informatie

• In deze tuinen vind je djeruk purut.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Foto's: Hortus botanicus Leiden; Flora Japonica