Agressie bij uitgestorven eilandvogel gevolg van stijgende zeespiegel

Op het eiland Rodrigues in de Indische Oceaan leefde tot de achttiende eeuw de rodriguessolitaire (Pezophaps solitaria), een zeer agressieve reuzenduif. De vogels waren gewapend met uitstulpingen op hun vleugelbotten, waarmee ze elkaar te lijf gingen om hun territorium te verdedigen. “Het zijn harde verdikkingen”, vertelt paleontoloog Leon Claessens van de Universiteit Maastricht. “We noemen ze boksballen. Met deze wapens gingen de vogels elkaar te lijf. Opgegraven botten laten zien hoeveel schade een klap met zo’n boksbal aanrichtte. Botbreuken waren niet ongewoon”.

Wetenschappelijk raadsel

Alle solitaires, man en vrouw, waren agressief en voorzien van wapens, in tegenstelling tot hun naaste verwant, de bekende en vreedzame dodo (Raphus cucullatus) op het naburige eiland Mauritius. De agressie van de rodriguessolitaire stelde wetenschappers lang voor een raadsel: in de natuur is grootschalige agressie geen goede strategie. “Agressief gedrag kost energie en leidt mogelijk tot verwondingen of zelfs de dood”, zegt Claessens. Agressie is daarom voorbehouden aan enkele individuen in een groep, bijvoorbeeld bronstige mannetjesherten. Agressief gedrag is er ook om andere individuen af te schrikken in een poging gevechten te vermijden.

Drempelwaarde overschreden

Een wiskundig model van theoretisch ecoloog Jasper Croll en geoloog Kenneth Rijsdijk van het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica (IBED) van de Universiteit van Amsterdam (UvA) biedt nu de verklaring voor het gedrag van de solitaire. Rijsdijk: “Het model geeft inzicht in de relatie tussen gedrag en eilandgrootte. Er blijkt een drempelwaarde te zijn waaronder het aandeel agressieve vogels ineens toeneemt van zeg vijf procent op een eiland zonder concurrentie om ruimte naar bijna honderd procent op een te klein eiland”.

Onderzeese tafelberg met vulkaan

In de laatste ijstijd was Rodrigues ongeveer duizend vierkante kilometer. Zo’n achttienduizend jaar geleden eindigde de ijstijd en begon wereldwijd de zeespiegel te stijgen. Dat ging heel snel, tot wel vier meter per eeuw. Rijsdijk: “Binnen de dertig jaar van één generatie solitaires verkleinde hun leefgebied. Dat kwam doordat Rodrigues de opbouw had van een zogeheten guyot, een tafelberg in zee, waar een vulkaan doorheen prikte. Toen het zeewater rond elfduizend jaar geleden was gestegen tot wat nu zestig meter onder zeeniveau is, liep ineens de buitenste ring van het eiland – het tafelblad – heel snel onder water. Nu is de tafelberg onder water verdwenen en is alleen nog de top van de vulkaan zichtbaar boven water. Het eiland heeft nu een oppervlakte van nog maar honderd vierkante kilometer, ter grootte van Terschelling”.

Verdronken nesten

De populatie solitaires kwam in de knel. Rijsdijk: “Minder ruimte betekent minder voedsel. Als een eiland langzaam kleiner wordt, past het evenwicht binnen een soort zich rustig aan. Maar doordat Rodrigues zo snel onder water kwam te staan, verdronken letterlijk de nesten van de vogels die aan de kust leefden. Zij moesten naar het binnenland trekken en kwamen in conflict met soortgenoten. De agressieve dieren verjoegen de vredige dieren en namen hun nesten over”.

Doordat dit proces van snelle verdrinking enkele millennia duurde vond er een sterke selectie op agressie plaats: de meest agressieve vogels behielden hun territorium en kregen de overhand. Ze gaven hun – genetisch bepaalde – agressie door aan hun jongen en toen het eiland uiteindelijk negentig procent van haar areaal had verloren waren alle vogels agressief.

Meer informatie

• Het artikel Sea level rise and the evolution of aggression on islands is verschenen in iScience.

Tekst: Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica (IBED)
Foto's: Rijsdijk en collega's
Illustratie: Julian P. Hume