Eerste Noordse woelmuisfestival: keutels als graadmeter voor gezonde veenweides

De noordse woelmuis is een kwetsbare soort in Nederland en een iconische soort van veenweiden. Verspreid over het land (Texel, Friesland, Noord-Holland, Zuid-Holland en Zeeland) komen kleine, gescheiden populaties voor. Deze populaties staan niet in verbinding met andere populaties in Europa en ons land kent dan ook zijn eigen ondersoort: Alexandromys oeconomus arenicola. Dat maakt de noordse woelmuis in Nederland nog eens extra bijzonder. Rond Amsterdam komen ze voornamelijk voor in vochtige veengebieden. Ze hebben een sterke voorkeur voor nat en een grasrijk habitat waar het waterpeil hoog blijft, wat veenweidegebieden tot een belangrijk toevluchtsoord maakt. Helaas wordt hun leefgebied steeds meer bedreigd door de intensivering van het landgebruik, drainage, landbouwactiviteiten en klimaatverandering. Hierdoor is de soort kwetsbaar voor uitsterven in Nederland.

Om beter te begrijpen wat de eisen zijn die deze woelmuis stelt aan zijn leefgebied, wordt in de omgeving van Amsterdam, waar de soort boven het Noordzeekanaal nog veelvuldig voorkomt, de verspreiding van de noordse woelmuis beter in kaart gebracht. Een deel van de VeenVitaal-deelnemers, waaronder de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam, Zoogdiervereniging, provincie Noord-Holland, Aeres Hogeschool, Staatsbosbeheer, Landschap Noord-Holland en amateurwetenschappers, verzamelde zich in veengebieden in Waterland-Oost. Het doel tijdens het festival was het verzamelen van zoveel mogelijk woelmuizenkeutels. Met behulp van DNA-analyse kan worden vastgesteld of de keutels van de noordse woelmuis afkomstig zijn, of van een van de andere woelmuizen. Met de exacte locatie van de vondsten en een beschrijving van het habitat probeert men te achterhalen wat bepalend is voor hun keuze in het landschap.

Op zoek naar keutels

Waar liggen de beste plekken om te zoeken en waar moet je op letten? Met die vraag gingen de deelnemers van het Noordse woelmuisfestival het veld in. Onder begeleiding van een aantal experts vonden ze al snel keutelhoopjes aan de rand van oevers en greppels. De totale oogst kwam uit op 29 locaties met aanwezigheid van keutels. Deze keutels worden nu in het lab verder onderzocht of ze behoren tot de noordse woelmuis.

Noordse woelmuis als kwaliteitsindicator

Gezien de specifieke habitateisen streeft VeenVitaal ernaar de noordse woelmuis in te zetten als indicator voor de kwaliteit van veenweidegebieden. Wanneer deze soort goed gedijt, wijst dat op gezonde, vochtige omstandigheden die ook gunstig zijn voor andere dieren en planten die afhankelijk zijn van deze unieke ecosystemen. De aanwezigheid van de noordse woelmuis biedt niet alleen waardevolle inzichten in de gezondheid van deze gebieden, maar ook in de habitatkenmerken die bijdragen aan een duurzaam en functionerend veenlandschap. Door gedetailleerdere gegevens te verzamelen over de omgevingen waarin de noordse woelmuis floreert, kunnen we beter begrijpen welke factoren essentieel zijn voor een gezond veenweidegebied. Dit inzicht is cruciaal voor het ontwikkelen van effectieve herstelstrategieën en het behoud van biodiversiteit in deze kwetsbare ecosystemen.

De missie van VeenVitaal

Het festival maakt deel uit van de bredere missie van VeenVitaal om biodiversiteit te herstellen, veenafbraak en broeikasgasemissies te stoppen, en een duurzame toekomst voor zowel natuur als landbouw in veenweidegebieden te waarborgen. Door te onderzoeken hoe de noordse woelmuis reageert op veranderingen in landgebruik en ecosysteemherstel, draagt VeenVitaal bij aan de ontwikkeling van een betrouwbare landgebruikindicator. Deze indicator kan beleidsmakers, boeren en natuurbeschermers helpen om duurzame keuzes te maken die zowel de landbouw als de biodiversiteit ten goede komen. 

Meer informatie

• Luister naar een uitzending over het festival bij Vroege Vogels.

Tekst: Lianne Woudstra & Matty Berg, Vrije Universiteit-VeenVitaal
Foto's: Wesley Overman; Matty P. Berg