Tonderzwammen in overvloed

Het landgoed welke wij bezochten staat bekend om zijn vele Echte tonderzwammen (Fomes fomentarius). Als witrot veroorzakende zwakteparasiet is de Echte tonderzwam van oude of beschadigde bomen afhankelijk. Droog weer, zoals we de afgelopen vijf dagen hebben ervaren, hebben een sterk effect op de meeste paddenstoelen, evenals een te veel aan vocht.

De tonderzwam een echte overlever?

De paddenstoelen bleven weg en dat is al lang zo, behalve natuurlijk de langlevende houtzwammen. De paar soorten die hier en daar nog wel werden gevonden, zoals de Echte tonderzwam, moeten het hebben van dood of levend hout. De Echte tonderzwam is een meerjarige houtzwam die hoeden vormt met een breedte van maximaal vijfitig centimeter en een dikte tot dertig centimeter. Er is maar een Echte tonderzwam (Fomes fomentarius). De eveneens in Nederland voorkomende Platte tonderzwam (Ganoderma lipsiense) en Dikrandtonderzwam (Ganoderma australe) behoren tot een geheel andere groep van houtzwammen, met andere kenmerken. De hoefijzervormige vruchtlichamen van de Echte tonderzwam bezitten niet alleen dikker vruchtvlees, maar bevatten ook een unieke, opvallende, bruinwitte, gemarmerde, myceliale kern. De myceliale kern is aan de achterkant vergroeid met de boom waarop hij zit. Met dit kenmerk is de Echte tonderzwam van andere houtzwammen duidelijk te onderscheiden.

De Echte tonderzwam komt voor in Noord- en Zuidelijk Afrika, het oosten van Noord-Amerika en Europa. In Nederland en België is het een vrij algemene soort. De Echte tonderzwammen die we zagen op het landgoed waar we waren, moeten het hebben van groot dood hout. Onder droge omstandigheden bevat dood hout altijd nog wat vocht. Wanneer de droogte erg lang aanhoudt, blijven alleen houtzwammen over zoals de Echte tonderzwam, de Berkenzwam (Piptoporus betulinas), de Roodgerande houtzwam (Fomitopsis pinicola) en de Korrelige taaiplaat (Neolentinus schaeffer). Er zijn wel meer soorten die er op vooruit lijken te gaan en periodes van grote droogte, maar ook van extreem veel neerslag goed kunnen doorstaan. Paddenstoelen gaan lang mee!

Tonderzwammen uit de steentijd

Er zijn maar weinig paddenstoelen waarvan we zeker weten dat ze hier al duizenden jaren voorkomen. Een daarvan is de Echte tonderzwam. Misschien bestond er in het verre verleden al een soort ruilhandel in het vruchtvlees van de Echte tonderzwam. Het gebruik van Echte tonderzwam voor het maken van vuur is van zeer oude oorsprong. De uitrusting van de circa 5300 jaar oude gletsjermummie Ötzi, die in 1991 in de Italiaanse ötztaler Alpen werd gevonden, bevatte een stukje tonderzwam samen met stukjes pyriet waar vonken mee kunnen worden geslagen. Uit deze unieke vondst blijkt dat het belang van de tonderzwam als leverancier voor tondel op z’n minst een periode omspant van 5300 jaar! Het tempo waarin de moderne mens zich in de loop der tijd heeft kunnen ontwikkelen is mede te danken is aan de kennis van het maken, bewaren en transporteren van vuur. Dit kon allemaal, mede dankzij de zeer oude tondeldoos. 

Tekst en foto’s: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging