Noordse stern kwetsbaar voor klimaatverandering

De noordse stern – in het Engels Arctic Tern – heet niet voor niets zo. Hij broedt tot ver boven de poolcirkel, in een groot gebied verspreid over drie continenten: Europa, Azië en Noord-Amerika. Buiten de broedtijd doet hij, tijdens de trek en in zijn overwinteringsgebieden, ook de andere continenten aan. De noordse sterns uit het Waddengebied trekken zelfs helemaal naar de Zuidelijke Oceaan bij Antarctica, ten zuiden van Tasmanië. Heen en terug goed voor zo’n 90.000 kilometer. Als je het hebt over grenzeloze vogels, dan is dit het meest indrukwekkende voorbeeld. Niet voor niets is het logo van BirdLife International geïnspireerd op de noordse stern, want ook bescherming van vogels dient grenzeloos te zijn.

Pioniersoort

Nederland ligt aan de zuidgrens van het verspreidingsgebied van de noordse stern. Dat is altijd een precaire situatie, en zeker in dit geval. Het verklaart voor een deel de aantalsschommelingen bij deze echte pioniersoort. Als pionier kan de noordse stern profiteren van plotseling ontstane, gunstige omstandigheden om te broeden, kenmerkend voor dynamisch kustmilieu. Het ontstaan van een droge zandplaat in de Waddenzee bijvoorbeeld. Door natuurontwikkeling kunnen wij een dergelijk leefgebied nabootsen. Denk aan het binnendijks gelegen Utopia op Texel, of de vorming van de Prins Hendrik Zanddijk. Hier zijn vlot na de realisatie noordse sterns gaan broeden.

Rode Lijst

In sommige jaren broedden er wel tweeduizend paar noordse sterns in ons land, in andere jaren maar een paar honderd. Maar echt talrijk is de noordse stern in ons land vermoedelijk nooit geweest, althans in historisch tijdbeeld. Het probleem is dat de soort vroeger vaak werd verward met de sterk gelijkende visdief, waardoor we geen betrouwbare schattingen uit het verleden hebben.  In 2023 telde ons land echter hooguit zo’n zevenhonderd paren, en de trend is al lange tijd negatief (bron: Sovon Vogelonderzoek Nederland). De noordse stern staat daarom terecht op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. 

Nesten spoelen vaker weg

Om te weten welke problemen de populatie noordse sterns in Nederland ondervindt en hoe we de soort het best kunnen beschermen, heeft Vogelbescherming twee studies laten uitvoeren. Sovon heeft de kennis over ecologie en bescherming van de noordse stern geactualiseerd, bureau Altenburg & Wymenga heeft een analyse van het broedhabitat gemaakt. 

Uit deze analyse is gebleken dat, naast predatie door grote meeuwen, vossen en ratten, het wegspoelen van nesten een groot probleem is. Noordse sterns broeden vaak op de lager gelegen delen van het Wadden- en kweldergebied. Dit zijn de open, dynamisch gebieden op de grens van water en land. De eieren worden op beschikbare schelpenbankjes gelegd. Dit broedhabitat is echter gevoelig voor overstroming. De frequentie waarin overstromingen en hoog water tijdens het broedseizoen optreden, zal door klimaatverandering toenemen. In deze korte video van Dwaalfilm Wadden zie je goed wat de impact van een zomerstorm is op vogels die op het strand broeden, zoals de noordse stern.

Veranderingen in voedselaanbod?

Hoewel er geen compleet beeld is, lijkt voedselgebrek nu geen grote rol te spelen bij het lage broedsucces van noordse sterns. Door klimaatverandering en de daarmee gepaard gaande opwarming van het zeewater is het waarschijnlijk dat veranderingen in het aanbod van prooivissen (zoals zandspiering) effect zullen hebben op de voedselbeschikbaarheid voor noordse sterns. De onderzoekers pleiten daarom voor meer onderzoek. Voor nu is het belangrijk om zowel bestaande als potentiële broedlocaties zo goed mogelijk te beheren en te beschermen.

Meer informatie

• Lees het kennisoverzicht noordse stern (Sovon, 2021)
• Lees de analyse broedhabitat noordse stern in Nederlandse Waddengebied (A&W, 2024)

Tekst: Vogelbescherming Nederland
Foto's: Jan Nijendijk; Jelle de Jong