Levende doden #1: De vuursalamander

De vuursalamander is een schitterend en letterlijk fabelachtig dier. Hij dankt zijn naam aan het feit dat hij zich vaak verstopt in houtstapeltjes en zich – als hij per ongeluk op het vuur gegooid wordt – in een jasje van ‘blusschuim’ kan tooien zodat hij net genoeg tijd heeft om het vuur te ontvluchten. Daarom dachten mensen vroeger dat deze amfibieën in het vuur geboren werden. De vuursalamander is een zwart-geel minidraakje met iets wat ze in het Engels een ‘knowing smile’ zouden noemen. Het is de grootste landsalamander van Europa, wat betekent dat hij tot 25 centimeter lang kan worden. Ook kunnen ze, als ze niet zo hard bezig waren met verdwijnen, wel 25 jaar oud worden. 

Dodelijke schimmel

In de negentiende en twintigste eeuw is de verspreiding ernstig teruggelopen door de achteruitgang van de kwaliteit van de leefgebieden. Jarenlang hield de laatste populatie stand in het Bunderbos in Zuid-Limburg. Die populatie is ingestort door een via dierhandel geïmporteerde schimmel. Dit leert ons twee dingen: zwakke en geïsoleerde populaties zijn kwetsbaar en we moeten een keer ophouden met het eindeloze gesleep met dieren. Waarom kan iedereen overal kopen wat hij wil, zonder enig aantoonbaar benul van dieren of van ecologie? De bandeloze handel in planten en dieren via tuincentra en dierenwinkels zorgt voor miljoenen zo niet miljarden schade, denk aan invasieve exoten zoals watercrassula of ambrosia. De ideologie van de vrije markt heeft er zo onbedoeld voor gezorgd dat de vuursalamander bijna geheel uit Nederland is verdwenen. Toch wordt er af en toe nog een exemplaar gezien in het wild. Lang wisten we niet of deze exemplaren steeds dezelfde enkelingen waren, die toevallig resistent zijn tegen de schimmel, of dat het salamanders waren die nog niet besmet waren geraakt. Loopt daar de laatste der Mohikanen, of is dat dier het begin van een nieuwe generatie die bestand is tegen de schimmel?

Wateroverlast

Inmiddels blijkt dat we te maken te hebben met een 'Lazaruspopulatie'. Er worden weer larven gevonden. Dat betekent dat er voortplanting is, en dat betekent dat herstel mogelijk is. Natuur stuurt immers op overvloed. Nu we het toch over vloed hebben: de volgende bedreiging is klimaatopwarming. Doordat de wateroverlast in Limburg toeneemt, worden natuurlijke beken gebruikt voor overstort. Dat is in beginsel begrijpelijk: er is geen wethouder die blij wordt van borrelende toiletten bij kiezers. Maar als je de bronbeek van de Lazaruspopulatie vuursalamanders daarvoor gebruikt, dan zijn de dieren daar op zijn zachtst gezegd niet mee geholpen. De laatste jaren blijkt steeds vaker dat de inrichting van het Limburgs heuvellandschap niet berekend is op de hevige regenval die steeds extremer wordt door klimaatopwarming.

De populatie blijft nu in leven doordat vrijwilligers van Reptielen Amfibieën en Vissen Onderzoek Nederland (RAVON) de larven vangen en overbrengen naar een kunstmatig gegraven poel, waarin de larven verder kunnen opgroeien. Als ze daarmee stoppen, zal de soort alsnog uit Nederland verdwijnen. Als ze ermee doorgaan, heeft het beest een kans. Maar alertheid blijft geboden, want een paar weken geleden zijn ook de tijdelijke poel en de noodvoorziening weggespoeld. Dus de vuursalamander heeft alleen een toekomst in Nederland als we de afwatering goed regelen en  natuurgebieden en landschappen met elkaar gaan verbinden.

Tekst: Sander Turnhout, SoortenNL
Grafiek: RAVON / CBS
Foto's: Kees Marijnissen (leadfoto), Saxifraga; Anke van Geel; Ludwig Volbeda