Natte voeten en bruine bladranden: te veel water laat bomen stikken

Klimaatverandering leidt tot extremere weersomstandigheden. Waar we de afgelopen jaren te maken hadden met extreme droogte, hebben we nu een extreem nat jaar. Dat klinkt goed, eindelijk wat water. Maar ‘te veel’ is helaas ook niet gunstig. Wat voor gevolgen heeft de actuele overmatige regenval voor de bomen in het bos? En kunnen we iets doen om de schade (in de toekomst) te beperken?

De stand van het bos

De bosbeheerders van de Bosgroepen zijn dagelijks in het bos en de natuur te vinden. Van Limburg tot Groningen, van grote percelen gemeentelijk bos tot kleine landgoederen. Ze hebben daarom gezamenlijk een goed beeld van de stand van het Nederlandse bos, door regelmatig waarnemingen en kennis met elkaar te delen. “Wat zien we aan aantastingen en ziektes bij volwassen bomen, slaat de jonge aanplant dit jaar goed aan, welke soorten doen het goed en welke minder?”. Het zijn vragen die regelmatig besproken worden. Via de appgroep van de Bosgroepenmedewerkers werden de afgelopen weken steeds meer foto’s van bruingerande en aangetaste bladeren gedeeld. Van loofbomen zoals beuk en berk tot naaldbomen zoals de Corsicaanse den. In de eerste maanden van het jaar kan nachtvorst een oorzaak zijn van bruine bladeren, maar nu duidt toch steeds meer op waterschade. Tijd voor een inventarisatie.

Natte voeten: bruine bladranden

Door de overmatige regenval van de afgelopen maanden raakt de grond verzadigd met water. De wortels, die normaliter zuurstof uit de lucht (in de bodem) halen, raken verstikt door het overtollige water in de bodem. Ze krijgen een tekort aan zuurstof en kunnen geen voedingsstoffen meer opnemen. Deze verstikking heeft een directe impact op de gezondheid van de bomen.

Een van de eerste tekenen dat bomen last hebben van te veel water is de verkleuring van de bladeren. In plaats van de gezonde groene kleur, beginnen de bladeren bruin te worden. Vaak begint dat langs de randen. Het is dezelfde verkleuring als bij verdroging. Daarnaast zien we dat de groei van de boom afneemt. Jonge scheuten kunnen verwelken en de boom kan een algemeen verzwakt uiterlijk vertonen. Wortelrot is een ander groot probleem bij een langdurig natte bodem. Dit wordt veroorzaakt door schimmels die goed gedijen in natte omstandigheden en de wortels aanvallen, wat uiteindelijk de stabiliteit en het voortbestaan van de boom bedreigt.

Langdurige gevolgen en ziektes

De impact van overmatige regenval kan langdurig zijn. Het grondwaterpeil is nu erg hoog op veel plekken in Nederland, ook op niet voor de hand liggende locaties. Veel bomen zijn al verzwakt door eerdere droge periodes en daarmee vatbaarder voor aantasting. Bomen die eenmaal beschadigd zijn door wortelrot, herstellen vaak moeilijk. Ze blijven vatbaar voor andere ziektes en plagen, waardoor hun levensduur aanzienlijk wordt verkort. Wortelrot is niet direct te zien aan een boom, omdat de wortels ondergronds zitten. We zien dit voorjaar wel meer voorbeelden van bijvoorbeeld rodebandjesziekte, veroorzaakt door een schimmel. Waarschijnlijk zijn het symptomen van aantasting of verzwakking door te natte wortels in combinatie met relatief hoge temperaturen.

Kunnen we iets doen?

De afname van gezonde bomen in een bos kan leiden tot een verstoring van het hele ecosysteem. We willen het bos dan ook zo goed mogelijk beschermen en gezond houden. Op korte termijn is er aan de gevolgen van weersextremen, zoals het huidige hoge waterpeil, niet veel te doen. Wel zijn er een paar maatregelen die we nu en in de toekomst kunnen nemen:

• Toekomstige functie en inrichting van huidige natte plekken 
  Extreme regenval zal in de toekomst steeds vaker voorkomen. Kijk waar de hele natte plekken in het bos nu zijn. Denk na over bijvoorbeeld het aanpassen van de functiezonering, het aanleggen van een OAD-netwerk of het toewerken naar andere boomsoorten (indien nodig), die ook tegen een overmaat aan water kunnen.
• Geschikte boomsoorten kiezen 
  Het (bij)planten van boomsoorten die beter bestand zijn tegen verschillende extreme weersomstandigheden, zoals zomereik en ratelpopulier, kan helpen om toekomstige schade te minimaliseren. We hebben in Nederland tegenwoordig ook te maken met extreem droge periodes. Het mengen van soorten is daarom de beste afweging. De Gereedschapskist Klimaatslim Bos- en Natuurbeheer geeft aan welke boomsoorten welke positieve eigenschappen hebben, en hoe goed ze tegen droge en natte omstandigheden kunnen.
• Bodemverbetering 
  Het toevoegen van organisch materiaal aan de bodem kan de structuur verbeteren en de infiltratie van water bevorderen. Dit kan bijvoorbeeld door bomen te planten met rijk strooisel.
• Waterberging 
  Doordat we de laatste jaren meer last hebben van droogte dan van overtollig water, willen we water liever vasthouden dan afvoeren. Vooral op plekken die van oorsprong nat zijn, zoals een elzenbroekbos. Wel kun je zorgen voor waterbergingsplekken: buffers om overtollig water vast te houden op daarvoor geschikte en gewenste plekken.
• Monitoring in verband met veiligheid 
  Regelmatige inspectie van bomen kan helpen om vroege tekenen van problemen te identificeren en snel actie te ondernemen met het oog op veiligheid. De weersextremen kunnen tot meer dode bomen leiden, die potentieel gevaarlijk zijn voor recreanten. Voor grote percelen bos is het controleren van iedere (potentieel risicovolle) boom ondoenlijk. Je kunt je daarom richten op specifieke gebieden waar het water bijvoorbeeld zichtbaar langdurig blijft staan (waar dat niet wenselijk is). Of daar waar je grootschalige aantasting of sterfte ziet.

Verschillende weersextremen zijn de realiteit

Verschillende weersextremen zijn helaas steeds vaker realiteit en we moeten daar als bos- en natuurbeheerders op inspelen. Expert bosecologie Etiënne Thomassen schreef daarom onlangs het artikel ‘Klimaatverandering en de noodzaak van bosadaptatie’ op dit platform. Bomen zijn de longen van de aarde, en in Nederland is het totale netto bosareaal nog niet aan het groeien, al is die wens en opdracht er wel. De bomen die we hebben en nog gaan aanplanten, moeten we dan ook proberen zo gezond mogelijk te houden. Dat betekent monitoren en slimme keuzes maken op basis van opgedane kennis.

Tekst & foto's: Bosgroepen