Aan de slag met groene gevels in hartje Utrecht

Buurvrouw Nienke wilde het eigenlijk al vijf jaar geleden: het dak en de wanden van het pand waarin ze woont verduurzamen. Ze wilde een groen dak aanleggen en de gevels laten begroeien met mooie klimplanten tot boven aan de muur, zodat de planten fijnstof en regenwater zouden opnemen en konden bijdragen aan geluidsdemping in de straat. Bovendien zou dit de biodiversiteit vergroten doordat het pand aantrekkelijker zou worden voor zoemende bijen, fladderende vlinders en allerlei soorten vogels.

Ook de vele bruidsparen die foto’s laten maken in onze straat — waar de Dom staat — gaven inspiratie. In de omgeving zijn diverse trouwlocaties. Nienke: "De bruidsparen willen graag met de Dom op de achtergrond op de foto. Ik dacht altijd: wat is die linkerkant van de straat toch lelijk met al dat steen en die auto’s, dat is toch niet leuk voor de bruidsfoto’s." Het zou mooi zijn als het daar groen was, vond ze. Het plan van het groene dak heeft ze voorlopig moeten laten varen, maar die groene gevels... Dat lijkt te gaan lukken.

Nienke had al contact met buurvrouw Lenneke, die ook groot voorstander van het plan was. De buurvrouwen betrokken andere buren erbij. Al gauw liep een groot deel van de straat warm voor het idee. Onze kant van de straat (de oostkant) staat vol met auto’s en daarnaast bevindt zich een smalle stoep. Gelukkig bleef er toch nog heel wat muur over om een strook beplanting tegen te zetten. Nienke: "Het doel is echt een groener aanzicht, meer reliëf. Dus hoog groen tegen de muur en liefst ook wat verder van de gevels. Niet zo laag en truttig."

Geveltuintjes-walhalla

Veel gemeentes hebben wel iets geregeld voor geveltuintjes, maar Utrecht bleek ongeveer het geveltuintjes-walhalla te zijn. Nienke vertelt waarom: "We namen contact op met de gemeente Utrecht om subsidie aan te vragen uit het Initiatievenfonds. Anne-Marie Kroese was meteen enthousiast en heeft heel veel voor ons geregeld." Ook de twee betrokken woningbouwverenigingen Woonin en SSH steunden het plan. Ze bekostigden bijvoorbeeld de planten.

Anne-Marie Kroese is wijkbureaumedewerker Binnenstad. Samen met twee wijkadviseurs adviseert ze over projecten die via het Initiatievenfonds gefinancierd kunnen worden. Het woord zegt het al: ideeën komen van de bewoners zelf, de gemeente ondersteunt. Het gaat dan om ideeën waarbij je een straat, buurt, wijk of de stad leuker, groener, gezelliger, mooier of socialer maakt. Ook is het belangrijk dat je meer mensen mee krijgt met je idee.

Groen maakt de stad leefbaar en is goed voor het milieu. De straat wordt er veel gezelliger van. Geen wonder dat de gemeente Utrecht het idee van de geveltuintjes meteen omarmde. Met een geveltuintje waar je zelf verantwoordelijk voor bent, is de kans op succes groter. Anne-Marie: "Je denkt dan: hee, er is een plant dood in 'mijn' tuintje, ik ga ‘m vervangen."

In de binnenstad zorgt de gemeente meestal zelf voor aanleg van de plantenbakken voor de geveltuintjes. "We plaatsen in de binnenstad hogere randen om de bakken heen om vuil tussen de planten te verminderen", zegt Anne-Marie. Ze regelt het graag voor de bewoners, vooral als ze het resultaat ziet. "Ik zie een straat vaak voordat er geveltuintjes zijn. Als ik die straat daarna zie met de tuintjes, dan word ik daar heel blij van."

Lenneke sloeg ijverig aan het inventariseren en planten bestellen voor de straat. Zij vindt het vooral belangrijk dat het er straks mooier en groener uitziet. "Dat je de gevel echt opleukt. Een leuke bijkomstigheid vind ik dat je allerlei buren leert kennen. Sinds we meer buiten zijn, komen we allerlei mensen tegen."

Een bonte stoet voorbijgangers

Op een zaterdag in maart komen de bestelde plantjes binnen. De mooi afgewerkte bakken met aarde zijn dan al een paar maanden gereed. Samen met buurvrouw Romee ga ik aan de slag met de twee 'tuintjes' die tegen onze huizen staan. Lenneke komt nog even kijken, later helpt nog een andere buurvrouw mee. We sorteren de planten en beslissen waar we de lagere en iets hogere planten neerzetten. De klimplanten komen bij de regenpijp, waar ook nog een rekje tegenaan komt. Zo krijgen de planten steun en kunnen ze wat hoger en breder groeien.

We hebben gekozen voor de bodembedekker kruipend zenegroen (Ajuga reptans) om bijen en vlinders te lokken. Ook een roodwitte Salvia microphylla 'hot lips' zetten we erin, mede op aanraden van de gemeentehovenier. Rood en wit zijn de kleuren van Utrecht! Bovendien wordt deze plant vrij hoog, waardoor honden of katten het tuintje minder makkelijk kunnen gebruiken als hondentoilet of kattenbak.

Ik had weleens gehoord dat groen in de straat leidt tot gesprekjes. Nou, dat klopt. We spreken een bonte stoet aan voorbijgangers! "Wat een mooie Salvia", krijgen we te horen van een vrouw. Een oudere dame vindt het een prachtig initiatief om dit soort tuintjes te maken. Als ik even naar binnen ben om water te halen, heeft de buurvrouw weer een Amerikaanse man gesproken die van de fiets stapte om iets over de tuintjes te zeggen. Het gaat maar door. Erg gezellig en bijzonder ook wat een paar planten teweeg kunnen brengen.

Mooier, groener, gezonder

Over de voordelen van geveltuintjes is natuurlijk al veel bekend, onder meer in de Atlas Leefomgeving bij het thema Groen dichtbij. Straten worden mooier, groener en gezonder door de aanleg van geveltuinen en het beplanten van boomspiegels of ander openbaar groen.

Groen in de stad vermindert ook het stedelijk hitte-eiland effect. Gebouwen, huizen, wegen en stenen houden veel warmte vast. In steden is het daarom warmer dan op het platteland. Op zomerse dagen kan het temperatuurverschil tussen stad en platteland oplopen tot zeven of acht graden Celsius. Op de kaart Stedelijk hitte-eiland effect op de Atlas Leefomgeving gloeit de binnenstad van Utrecht dan ook rood op. Onze paar geveltuintjes zullen dit niet veranderen, maar alle beetjes helpen en groen zorgt lokaal zeker voor verkoeling.

Behalve vermindering van dat hitte-eiland effect zijn planten ook belangrijk om insecten te lokken. "Juist samen met bewoners kun je meer biodiversiteit in de stad bereiken", zegt Anne-Marie. "Gemeentegroen heeft vaak wat meer eenheid, om het makkelijk te kunnen onderhouden. Maar al die verschillende, vaak inheemse planten die bewoners kiezen, zijn heel goed voor de biodiversiteit én voor de aanblik. Om met Johan Cruijff-taal te spreken: 1 plus 1 is 3."

Lenneke: "Nu de geparkeerde auto’s nog weg en een bankje voor de deur." Plannen voor boekenkastjes vliegen ook over tafel. Lezen op een bankje voor de deur, tussen het groen in hartje stad. En dan kijken naar alle bruidsparen die op de foto gaan. Wie weet lukt het, de eerste stap is gezet.

Wil je ook geveltuintjes in de straat?

Een paar tips!

• Zoek contact met de buren.
• Probeer om de hele straat mee te laten doen.
• Kijk op de website van je gemeente of er regelingen zijn voor een geveltuintje.
• Zoek contact met de gemeente.
• Doe inspiratie op met de tips van Milieu Centraal over geveltuintjes.

In Utrecht:

• Doe een beroep op het Initiatievenfonds of vraag bij het wijkbureau in jouw wijk wat er mogelijk is.
• Lees tips en buurtinitiatieven op BuurtNatuur030.
• Nog meer tips vind je op de website van Utrecht Natuurlijk.
• Heb je al een plantenbak van de gemeente in de straat en vind je de planten niet mooi? Neem die plantenbak in zelfbeheer met de buren.

Tips voor planten:

• Kies naast bodembedekkers ook voor wat hogere planten. Honden of katten schrikken niet terug van bodembedekkers.
• Span in het begin nog wat kippengaas bij lage planten.
• Inspiratie voor klimplanten vind je in de klimplantengids van de gemeente Amsterdam 'Groen op de gevel'.

Tekst: Mirjam Kroeze, Atlas Leefomgeving
Beeld: Gemeente Utrecht; Mirjam Kroeze; Adrie van Heerden, Verspreidingsatlas
Kaarten: Atlas Leefomgeving