Kraaihei, een uitgesproken noorderling in bescheiden bloei

Kraaihei (Empetrum nigrum) is een jaarrond groen heidestruikje van maximaal 45 centimeter hoog. De dicht opeen groeiende bladen staan verspreid tot ogenschijnlijk in kransen rondom een rode stengel. De bladen zijn lijnvormig tot langwerpig. Kijk je goed, dan zie je dat de bladrand omgerold is. De bladen zijn uitgesproken (smaragd)groen en vallen momenteel goed op in de verder nog kale en winterse vegetatie. Jonge bladen aan het eind van een stengel groeien schuin omhoog, en gaan bij het ouder worden haaks op de stengel staan.

Hoewel de piek in de bloeitijd op dit moment is, moet je je best doen om de kleine bloemen van Kraaihei te vinden. De roze tot paarsrode bloemen groeien in de bladoksels, bestaan uit zes kroonbladen en zijn slechts 1 tot 2 millimeter groot. Ze staan vaak dicht opeengepakt aan het eind van de takken. Kraaihei is een tweehuizige plant. Dat betekent dat iedere plant uit alleen mannelijke of alleen vrouwelijke bloemen bestaat. De mannelijke bloemen hebben drie meeldraden, waarvan de paarse helmknoppen buiten de bladen uitsteken. De vrouwelijke bloemen steken niet uit en vallen nauwelijks op. Het stuifmeel wordt verspreid via de wind, dus je zult weinig insecten zien rondom de bloemen van Kraaihei.

De naam Kraaihei heeft de plant te danken aan haar glanzend zwarte bessen die doen denken aan de kleur van het verenkleed van een kraai. De bessen verschijnen vanaf mei, met een flinke piek in juli, en zijn vindbaar tot ver in het najaar. Ze worden gegeten door vogels en zoogdieren. Voor mensen zijn ze niet erg smakelijk.

Bewoner van heide, bossen en kust

Je vindt Kraaihei op de noordhellingen en in valleien van stuifzanden, heidegebieden op de hogere zandgronden, zeeduinen, moerassen en berken- en naaldbossen. Hier groeit zij op kalkarme en voedselarme, droge tot vochtige zand- en veengronden, bij voorkeur op zonnige tot licht beschaduwde plekken.

Toekomst Kraaihei in opwarmend Nederland

Kraaihei is een uitgesproken plant van noordelijk Europa, waarbij de zuidgrens van haar areaal precies door Midden-Nederland loopt. In meer zuidelijke landen beperkt de verspreiding zich tot berggebieden. Het is een soort die in Nederland vrij zeldzaam is.

Het is interessant om te volgen welke invloed klimaatopwarming — met meer langdurige (extreme) warmte en droogte — zal hebben op Kraaihei. De verwachting is dat deze soort het hiermee zwaar zal krijgen en lokaal in aantal afneemt of zelfs verdwijnt. Mogelijk liggen de kansen voor Kraaihei het hoogst op beschaduwde noordhellingen, waar vrijwel altijd schaduw is en het net wat koeler en vochtiger is. Hetzelfde zien we gebeuren bij Zevenster: een andere uitgesproken noorderling.

Bloeiende Kraaihei gemist?

En mocht je de bloeitijd van Kraaihei gemist hebben: geen nood. Na Kraaihei is het de beurt aan de algemeen voorkomende Blauwe bosbes, ook een lid van de Heidefamilie. Deze struik groeit deels in vergelijkbare gebieden als Kraaihei, maar komt niet of nauwelijks voor in het duingebied. Ook voor de bloemen van Blauwe bosbes moet je op de knieën om ze goed te kunnen bewonderen. Een voordeel ten opzichte van Kraaihei: de bessen van Blauwe bosbes zijn ook voor mensen erg smakelijk. Nog even geduld, de bessen zijn er pas vanaf juni.

Tekst: Leonie Tijsma & Baudewijn Odé, FLORON
Beeld: Willem Braam; FLORON; NDFF; Edwin Dijkhuis