Mooi weer voor houtzwammen, zoals de Vosrode weerschijnzwam

De zeldzame Vosrode weerschijnzwam (Inocutis rheades, RL; Kwetsbaar) komt vrijwel uitsluitend voor in de Noord- en Zuid-Hollandse kalkrijke duinen op Ratelpopulier en Witte abeel. Deze opvallende weerschijnzwam staat onder druk, gezien het teruglopende aantal atlasblokken van de afgelopen decennia. Het snelle verdwijnen van de Vosrode weerschijnzwam geldt vooral voor zijn voorkomen in het binnenland, waar de soort altijd al zeldzaam is geweest. Het laatste decennium wordt deze soort in de duinen van Bergen (NH) nog maar weinig aangetroffen. Dit komt niet zoals sommige beweren door de langere droogteperiodes die het gevolg zijn van de klimaatverandering. De meeste zwammen op hout, waaronder de Vosrode weerschijnzwam, kunnen lange droogteperiodes opvallend goed doorstaan. Het komt eerder doordat zijn favoriete boomsoort, de Witte abeel, hier in de loop der jaren gestaag aan het verdwijnen is.

De Vosrode weerschijnzwam is een necrotrofe parasiet. Dat wil zeggen dat een (verzwakte) levende boom kan worden geïnfecteerd en uiteindelijk gedood. Daarna leeft de zwam nog een tijd door als saprotroof op het dode hout van de populier. Meestal komen er meerdere exemplaren op de gastheer voor, die dakpansgewijs op nog staande stammen van populieren worden gevonden. Op liggende stammen of horizontale takken worden ze naast elkaar bijeen aangetroffen.

De hoeden zijn consoolvormig bij een formaat van vier tot vijftien bij twee tot negen centimeter. De bovenzijde is zacht fluwelig-viltig, jonge exemplaren zijn eerst geelbruin, later worden ze vosrood.

De Vosrode weerschijnzwam behoort tot de groep van weerschijnzwammen die vroeger allemaal tot Inonotus behoorde. Tegenwoordig bestaat deze groep uit meerdere genera zoals Mensularia, Inonotus, Pseudoinonotus en Inocutis. De groep kenmerkt zich vooral door de poriën, die afhankelijk van de lichtinval, al dan niet een min of meer iriserende weerschijn vertonen. Een gemakkelijk te controleren veldkenmerk!

De Vosrode weerschijnzwam komt vrijwel uitsluitend voor op Ratelpopulier en Witte abeel. Het voorkomen hierop hangt vooral af van de gezondheid van de populieren. Alleen oude beschadigde en/of zieke bomen worden door de Vosrode weerschijnzwam geïnfecteerd.

De Witte abeel is een snel groeiende boomsoort die uit het wortelhout vaak nieuwe takken en zelfs bomen vormt. Hier worden ze vaak op waargenomen. In de duinen bij Bergen (NH) komen bosjes van deze Witte abelen voor waarvan de onderlinge bomen te dicht op elkaar staan en gaan kwijnen. Een ideale situatie voor de Vosrode weerschijnzwam die in het verleden juist in deze bosjes werd gevonden. Het lijkt erop dat Witte abelen in de duinen in toenemende mate worden verwijderd. Blijkbaar wordt eraan voorbijgegaan wat het belang is van populieren. Ratelpopulier en Witte abeel kennen veel organismen die van deze boomsoorten afhankelijk zijn. Opvallend veel paddenstoelen zoals russula's, melkzwammen en gordijnzwammen leven in symbiose met populieren. Een toename van Ratelpopulier en Witte abeel zou niet alleen gunstig uitpakken voor de Vosrode weerschijnzwam, maar ook voor vele andere paddenstoelensoorten en andere organismen. Onderzoek toont dit al jaren aan.

Tekst: Martijn oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Martijn Oud; Piet Brouwer