Begin lente een maand vroeger dan normaal door zeer hoge temperaturen

De winter tot nu toe staat op de zesde plaats van warmste sinds 1902. Ondanks de wat koudere periode in het midden van januari. De temperaturen van de afgelopen weken zouden 50 jaar geleden normaal zijn voor begin april. Het effect op de natuur wordt inmiddels steeds zichtbaarder. Op Natuurkalender.nl worden momenteel eerste bloeiwaarnemingen van bijvoorbeeld gewoon speenkruid, gele kornoelje, zwarte els en zelfs sleedoorn doorgegeven. De vroege start past in een inmiddels lange trend van vervroeging.

De verandering in de bloeidatum wordt mooi geïllustreerd door de gele kornoelje. Vijftig jaar geleden openden de eerste kleine gele bloemetjes zich pas rond 13 maart. Deze eeuw ligt de eerste bloeiwaarneming op 18 februari. Dit jaar komt de mediaan (de datum in het jaar waarop de helft van alle eerste bloeiwaarnemingen is doorgegeven) waarschijnlijk nog weer een week vroeger te liggen, op 10 februari. Onderstaande grafiek toont de mediaan van de eerste bloeiwaarneming voor de jaren 1940 tot en met 1959, en voor de jaren dat De Natuurkalender bestaat, 2001 tot en met 2024. Dit jaar is nog een voorlopige waarde omdat waarnemingen nog doorgegeven kunnen worden.

Dat de bloeidatum sterk bepaald wordt door de temperatuur wordt in onderstaande figuur duidelijk. Horizontaal staat de gemiddelde temperatuur van de maanden december en januari weergegeven. Rechts zijn dus de warme jaren en links de koude jaren. Verticaal staat de mediaan van de bloeidatum. Het is heel duidelijk. Hoe warmer de eerste twee wintermaanden zijn, hoe vroeger de bloeidatum. Het vroegste jaar tot nu toe was 2016. De gemiddelde temperatuur in december en januari was toen 7,6°C. Dit jaar komen december en januari uit op 5,4°C, veel warmer dan de 2,1°C in de jaren 1940 tot en met 1959 of zelfs de 4,2°C over de periode 2001 tot en met 2023.

Flinke hooikoortsklachten

Door de hoge temperatuur komen ook de sapstromen van bomen en struiken op gang. De knoppen van sleedoorn en meidoorn breken al open. Maar voor mensen die gevoelig zijn voor hazelaarpollen en elzenpollen is het vroege voorjaar ook goed te merken. De eerste hazelaars stonden al ruim voor de jaarwisseling in bloei. De afgelopen weken nam het aantal bloeiende struiken sterk toe. Momenteel komen de elzen massaal in bloei, ook dat is een maand eerder dan vijftig jaar geleden normaal was. De elzenpollenconcentratie liep de afgelopen week al flink op bij de twee pollentelstations van Nederland, het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en het Elkerliek ziekenhuis. Onderstaande figuur toont de elzenpollenconcentraties die het LUMC dit jaar tot nu toe telde (zwarte staafjes). De blauwe lijn geeft het daggemiddelde van de afgelopen 10 jaar weer. De komende dagen zal de pollenconcentratie bij droog weer veel verder oplopen. Volgens de berekeningen van het Europese Silam model kan de elzenpollenconcentratie deze dagen oplopen tot vele honderden pollen per kubieke meter lucht. Uit voorgaande jaren zien we dat hoe hoger de pollenconcentratie is, hoe meer mensen hooikoortsklachten ervaren en hoe heftiger de klachten zijn.

Doe mee met De Natuurkalender en/of de GrowApp

Vind je het leuk om te helpen om het effect van klimaatverandering op de natuur vast te leggen? Geef dan ook jouw eerstelingen in de natuur door via Natuurkalender.nl. Bekijk het waarnemingsprogramma voor februari om te zien op welke planten en dieren deze maand allemaal gelet kan worden. Er is ook een aparte pagina waar meer informatie staat over deelname. Ook als je maar enkele soorten kunt herkennen of in je eigen omgeving tegenkomt, kun je al meedoen.

Naast het registreren van de eerste waarnemingen is het ook leuk en interessant om timelapse video’s te maken van het ontluiken van de lente met de GrowApp. Het was een tijdje niet mogelijk om de GrowApp te downloaden maar dat probleem is opgelost (Android, iOS). Door regelmatig (bijvoorbeeld dagelijks of één keer per week) met de GrowApp een foto te maken van een boom, je tuin of een stuk natuur, ontstaat er een mooie animatie van de ontwikkeling van het voorjaar. Door dit meerdere jaren achter elkaar te doen, wordt het mogelijk om het verschil in snelheid van ontwikkeling tussen de jaren te bekijken. Inmiddels zijn er al vele duizenden GrowApp-locaties in Nederland en ver daarbuiten die door vrijwilligers of scholieren in het kader van het GLOBE-programma zijn gemaakt.

Tekst: Arnold van Vliet en Wichertje Bron, De Natuurkalender, Earth Systems and Global Change group Wageningen University & Research, en Letty de Weger, Leids Universitair Medisch Centrum
Beeld: Arnold van Vliet (leadfoto: bloeiende gele kornoelje); Natuurkalender.nl; KNMI; LUMC; SILAM; GrowApp.today