Onkruidbestrijdingsmiddel mogelijk giftig voor jonge haviken

Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw wordt bij roofvogels het fenomeen ‘pinching-off’ waargenomen. Hierbij verliezen kuikens in het nest (een deel van) hun vliegveren. De laatste tien jaar zien waarnemers van de Werkgroep Roofvogels Nederland zelfs dat kuikens al hun veren verliezen, inclusief hun nestdons. Dit heeft grote gevolgen, want de aangetaste jongen kunnen niet uitvliegen en overlijden.

Sectie op deze kuikens laat symptomen zien van de ziekte Ochronose, die ook bij mensen bekend is. De huid vergeelt, bindvliezen rondom de pezen vertonen zwarting en in ernstige gevallen ontstaan afwijkingen aan het hart. Onkruidbestrijdingsmiddelen die behoren tot de zogeheten fenyl-herbiciden blokkeren in planten het 4-HPPD-enzym, dat een rol speelt in de fotosynthese. Bij dieren blokkeren deze herbiciden het enzym dat zorgt voor de afbraak van gifstoffen in het aminozuurmetabolisme. Als dit enzym niet goed werkt, ontstaat Ochronose.

Onkruidbestrijdingsmiddelen in voedsel havik

In een pilot-onderzoek is spier-, kapsel- en nier/lever-weefsel onderzocht bij drie kuikens uit drie nesten van haviken met duidelijke pinching-off-symptomen en verschijnselen van Ochronose. Bij alle drie de haviken is de stof tembotrione aangetroffen. Tembotrione is een 4-HPPD-blokkerend herbicide, die in Nederland op naar schatting een derde tot de helft van het maïsareaal wordt toegepast om onkruid te bestrijden. De gifstof kan opgenomen worden door zoogdieren en vogels, waaronder duiven, die zich voeden met akkerkruiden en jonge landbouwgewassen. Als deze ten prooi vallen aan haviken wordt de gifstof doorgegeven. Dit kan bij de havik acute en/of chronische effecten veroorzaken, afhankelijk van de giftigheid, dosis en duur van de blootstelling.

Vervolgonderzoek nodig

Het is verontrustend dat roofvogels (ook) gevoelig lijken te zijn voor onkruidbestrijdingsmiddelen die veel in Nederland worden toegepast. Het veelgebruikte onkruidbestrijdingsmiddel tembotrione zou door zijn werkingsmechanisme de waargenomen symptomen goed kunnen verklaren. Hoewel er nog veel onduidelijk is, ontstaat er een zorgwekkend beeld ten aanzien van dit type bestrijdingsmiddelen.

Dit is aanleiding voor verder onderzoek naar de effecten van deze stoffen bij andere soorten en de route van deze stoffen vanaf de toepassing in het veld tot de vergiftigingsverschijnselen bij roofvogels. Het sterke vermoeden van een dergelijke relatie zou de autoriteiten – het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) en de provincies – moeten motiveren om het gebruik van tembotrione (en andere herbiciden met hetzelfde werkingsmechanisme) te heroverwegen. In het kader van de natuurbeschermingswetgeving is het de vraag of aan de gebruiksvoorwaarde dat negatieve effecten op beschermde soorten op voorhand uitgesloten kunnen worden, kan worden voldaan.

Meer informatie

• Rapport Herbiciden en veerverlies bij roofvogels | van CLM Onderzoek & Advies (pdf: 2,6 MB).
• Onderzoeker Arnold van den Burg was te gast bij Vroege Vogels van BNN/VARA om het rapport toe te lichten.
• Dit pilot-onderzoek is uitgevoerd door CLM Onderzoek & Advies, Werkgroep Roofvogels Nederland en Zoological Museum Netherlands en gesteund door Triodos Foundation en Vogelbescherming Nederland.

Tekst: Vogelbescherming Nederland
Foto's: Martin Mollet, Saxifraga; Jelle de Jong