Zo groen mogelijk. Strandreiniging: van vuil naar schoon(heid)

De Nederlandse kust heeft een ruim aanbod aan mooie stranden. Ideaal voor recreatief gebruik. Maar niet elke bezoeker wil hetzelfde. Sommigen willen zonnebaden op schoon zand zonder aangespoelde wieren met wiervliegen en andere organismen uit zee. Anderen willen uitwaaien in de zilte lucht, genieten van alles wat natuurlijk is en kijken naar de mariene levensvormen die op het strand zijn aangespoeld. Voor terreinbeheerders is het lastig de verschillende wensen met elkaar te verenigen. Hoe een strandgedeelte er uitziet, hangt af van of en hoe het door de mens wordt schoongemaakt.

Schoonmaaktechnieken

Er zijn diverse schoonmaaktechnieken die kunnen worden toegepast, ieder met zowel voor- als nadelen. Veelal wordt gekozen voor machinale opruiming: effectief in de schoonmaak, maar destructief voor de biodiversiteit. Een andere optie is handmatig en dus meer selectief schoonmaken. Tijdrovend, maar veel beter voor het leven op het strand en dus ‘groener’. En de stranden behouden zo hun eigen schoonheid.

Basis van het strandleven

Organisch materiaal als zeewier en andere resten van zee-organismen, zoals schelpdieren, krabben, zeesterren, vissen, mosdiertjes en kwallen vormen de basis voor het leven op het strand. Diersoorten als de strandvlo (een klein kreeftje) en de larven van de wiervlieg vinden hier beschutting en hun voedsel. Strandvogels hebben dit in de gaten en snacken op hun beurt naar hartenlust van deze kleine diertjes, maar ook van aangespoelde schelpdieren, dode krabben en andere aangespoelde organismen. Dit natuurlijke 'afval' heeft dus een belangrijke functie in het voedselweb. Naast als voedsel zijn er nog meer functies. Vogels gebruiken het aanspoelsel bijvoorbeeld ook als nestmateriaal.

Ecosysteem op het strand

Strandvlooien vervullen behalve als voedsel voor vogels nog een andere nuttige rol. Doordat deze dieren zich ingraven in het zand, helpen ze mee voedingsstoffen uit het aanspoelsel dieper de bodem in te brengen. Daardoor ontkiemen en groeien er strandplanten als Zeeraket, Biestarwegras en Zeepostelein. Strandplanten zorgen op hun beurt weer voor het ontstaan van duinen. Zand dat tegen de plant opstuift, vormt langzaam maar zeker een heuveltje, het begin van een duin. De wortels van de planten gaan erosie van het strand tegen en houden het zand vast dat anders zou wegstuiven. Kortom, aanspoelsel op onze stranden vormt de basis van veel natuurlijke processen die niet alleen nodig zijn voor het behoud van de natuur, maar ook voor onze eigen veiligheid. Daarom is het zo belangrijk dat overal waar dat mogelijk is, het natuurvriendelijke schoonmaakbeheer op het strand zoveel mogelijk wordt gestimuleerd.

Schoonmaakmethoden

Er bestaan meerdere manieren om een strand te reinigen. Bij mechanisch reinigen trekt een tractor een zeef of hark achter zich aan op plaatsen met veel aanspoelsel en afval. Die zeef of hark gaat vijf centimeter of dieper het zand in en filtert het achtergebleven vuil eruit. Het lijkt misschien weinig ingrijpend, maar de impact op het strand-ecosysteem wordt door dergelijke methoden verstoord. De gangen van de strandvlooien worden erdoor vernietigd evenals de gangen van kleine specifieke kevertjes die leven in de strandbodem. Door het weghalen van wieren en andere natuurlijke resten verdwijnt de basis van het strandleven. Om deze reden wordt handmatig reinigen van stranden een steeds populairder alternatief. Het met de hand wegrapen van alleen het echte afval verlaagt de impact op de flora en fauna aanzienlijk. Er wordt onderscheid gemaakt tussen menselijk afval als sigaretten en plastic en natuurlijk aanspoelsel, zoals zeewier en andere aangespoelde zee-organismen.

Naast het schoonmaken, vormen preventieve maatregelen in de vorm van educatie en voorlichting, het strategisch plaatsen en regelmatig legen van voldoende afvalbakken en het instellen van zones waar niet gerookt mag worden, een belangrijke bijdrage aan het minder vaak hoeven schoonmaken van het strand.

Menselijke betrokkenheid

Zoveel mensen, zoveel meningen. Natuur of strak en netjes? Langs de kust verdienen zowel de recreatie met de bijbehorende economische voordelen als de natuur een plek. Gemeenten en andere terreinbeheerders zijn verantwoordelijk voor hoe het strand er uit ziet en wat daar gebeurt. Maar zij zijn niet de enigen die zich om het strand bekommeren. Ook vrijwilligers van meerdere (natuur)organisaties en ondernemers op het strand zijn betrokken. Nog niet zo lang geleden was de communicatie tussen de verschillende groepen (ondernemers, schoonmaakploegen, natuurliefhebbers en -onderzoekers) minimaal. Het project ‘Het Groene Strand’ is initiatiefnemer in het verbeteren van deze communicatie. Een van de initiatieven binnen dit project is het opzetten van 'strand communities'. Deze communities bestaan uit leden van allerlei groepen die het strand op verschillende manieren gebruiken. Binnen elke community wordt bekeken wat elke groep kan bijdragen aan het beheer van het strand, wat de meest effectieve manier is om het strand aantrekkelijk te houden en waar kan worden samengewerkt. Dit alles met als doel het 'groene' aspect van de strandnatuur zoveel mogelijk te behouden.

Interactieve website strandbeheer

Bij het beheer van stranden moeten verschillende keuzes worden gemaakt en belangen worden afgewogen. Om die keuzes beter te kunnen maken is door een groep studenten van de Rijksuniversiteit Groningen binnen het studie-onderdeel 'Future Planet and Innovation' het project 'The Green Clean' geïnitieerd.

Dit project, afgerond in februari 2023, bundelde informatie over de verschillende soorten stranden, de verschillende schoonmaakmethoden en de gevolgen van deze methoden. In opdracht van Stichting ANEMOON, partner van het landelijke project Het Groene Strand, ging de groep aan de slag met het onderwerp. De studenten ontwikkelden een interactieve website op basis van een beslisboom. Aan de hand van opeenvolgende keuzes en uitgaand van verschillende situaties op het strand, kan daarmee worden bepaald wat het meest geschikte beheer voor elk strandgedeelte is en welke schoonmaakmethode het beste gekozen kan worden.

De beslisboom is een handig hulpmiddel dat inspireert tot het gebruik van reinigingsmethoden die een beter evenwicht waarborgen tussen economische en recreatieve belangen enerzijds en bescherming van natuurwaarden anderzijds.

Het Groene Strand is een samenwerkingsverband tussen LandschappenNL, Stichting Duinbehoud, IVN Natuureducatie, Vogelbescherming Nederland en Stichting ANEMOON om de natuur en natuurbeleving terug te brengen op de Nederlandse Stranden. Het Groene Strand is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij.

Tekst: Hannah Hendrikse, Rick Lammers en Karsten Schoonbeek, The Green Glean & Stichting ANEMOON.
Foto's: Yorinde Diepstraten (leadfoto: 'zakkenvullers'; studenten van de Rijksuniversiteit Groningen brengen een methode uit hun eigengemaakte tool in de praktijk: handmatig het 'echte' afval wegrapen); Joey Bom; Floris Scheplitz, Het Groene Strand; The Green Clean Project, RUG